Виллиям Шескпир

 

Гьамлет

 

 

 

 

Таржума С.Мусаевлул

 

ХЬХЬИЧIМАХЪ

 

 

I

 

Ингилиснал ва Фpaнциянал дянивсса ттуршшинал дяъви къуртал хъусса шиналва байбивхъусса, зувира шинай ялагу лахъи лавгсса ЯтIул тIутIул ва КIяла тIутIул цIанийсса ва цаймигу мукунма паччахIнал тажрал ялув буллай бивкIсса дяъвирду 1485 шинал къуртал хьуссар. ЯтIул тIутIи му Ланкастерхъал тухумрал, КIяла тIутIи Йоркхъал тухумрал лишанну диркIссар. Ми кIивагу тухум, паччахIнал таж тIалав буллай, куннащал кув дяъвилий бувккун бивкIccap. Вай дяъвирдаву я ЯтIул тIутIи ххув къархьуссар, я КIяла тIутIи. КIивагу тухумгу, гайннал чул бувгьумигу куннал кув къир бувну, ингилиснал тажгу цамур тухумрахьхьун биривссар.

Амма му дяъвилул хIасил* так ца паччахI-тухум баххана шаву диркIссания, муниятусса гъалгъа шиккун багьлайвагу къабикIанссия. ЭцIа* цамургури бусса. Кьадарданул циллава чичрулийн бувну, гьаман* муна му чIумуя шиннайри дайдирхъусса ингилиснал литературалул дюхъаву.

Ми дяъвирду байбишин ца ттуршра шинал хьхъичIгума Ингилиснаву шанма мазрайсса литература диркIссар. Укунмасса агъалинал поэзия ляхъан байсса бивкIссар бух ингилис мазрай. Баронтурал (багтурал), мулкидартурал*, цумусса* тухумирттал, паччахIнал ичIувачалтрал ихтилат, литература, аьдлудиван баву ва кьанунну цIакь даву диркIссар анжагъ паранг* мазрай (1).

Динийсса литература – шеърият* бикIу, насру* бикIу – дузал дайсса диркIссар латIин мазрай. Му бакъассагу, учкъуларттай, университетирттаву дарс дишаву, щаллава Яврупанавугу кунна, так латIин мазрайри диркIсса.

Аьщуйн щун бувну ихтилат булларча, Ингилиснавусса литература шанмазрайсса литература хъанай къадиркIссарча, шанна личIисса литература хъанай диркIссар, цанчирча миннул тапават мазраву дакъа, вивбумунивугури диркIсса. Ттуршра шин ххишалагу ларгун дур ми шаннагу ца мазрайн накьлу* хьуну, ингилис мазрайсса литературалийн дукканнин. ХVI ттуршкулий, тIурча, ингилиснал сайки щалла литература ингилис мазрай дуклан диркIссар. КIай кIицI лавгсса дяъвирдаву мулкидартурал* класс цIубувкссар. ЧIявуми баронтал ливтIуну(2), ливчIмигу ингилиснайн кIура бавну, паранг* мазрай гъалгъа тIутIими къаливчIун, паранг маз цуппагу тамну бухлавгссар ва му мазрайсса литературагу анжагъ таварихрал чIапIайри лирчIсса.

Дакьаву хъуну махъ, ингилиснал жяматраву диндалух личIину буруглагисса, цин цIагу Реформация дусса, ишру байбивхьуссар. Мартин Лютердул Германнаву ва Жан Калвиннул Женевалий сукку бувсса ми ишру хъунмурчIинмур Яврупанавух ппив хьуссар, чIяруми Ухссавнил Яврупанавусса паччахIлугъирттай ххувгу хьуссар. Англиянавусса Реформация, бигьа бувну учин, дунияллий буцири инсантуранна цIакуну дурсса ххачпараснал* диндалуву ингилиснал цала халкьуннан хасъсса хасият дишавур, учин бучIиссар.

Бух Аманатравун* (Ветхий Завет) бухлахисса Таврат*, Забур* ва цаймигу луттирду, мукунма ЦIу Аманатну* (Новый Завет) хъанахъисса Инжил* ва чIявусса цаймигу ххачпараснал диндалул луттирду латIин мазрая ингилис мазрайн таржума бувну бивкIссар Реформация дайдишиннинна. Реформация ххув хьуну мукьахрив, ингилиснал дин католикийсса Румуллая* яла дагьссар ва ингилиснал цIусса литературалул латIин мазращалсса дахIаву духларгшиврун ккалли дан бучIиссар. Шанмазрайсса литературалул кIану бувгьусса, паранг* ва латIин мукъурттил ва каламирттал* авадан бувсса ингилиснал мазрайсса литературагу шанххарххурдай лядуклай дарчуссар.

Ингилиснал литературалувусса му революция щаллу дан кумаг хьусса кIива иш цаймигу буссар. 1476 шинал Яврупанаву буккан бувссар басмалул* дазга* (типографиялул станок). Мунил луттирду итабакьаврил даву анавар дуккан дурссар, багьа кьюкьин бувссар ва муницIун дархIусса инсантал чантI учин баврил, дуккин баврил масъалартту куртI ва гужлан бувссар (3).

Мува ппурттуву Ингилиснавун бивссар ХIII-XIV аьсрулий* Италиянаву хIасул хьусса Ренессансрал азгъунсса щатIив. Ренессанс хьуннин рувхIанийшиврул* (дидалуцIун бавхIуми иширттал), аькьлу-кIулшилуву цан къадикIави, багьу-бизулувугума дуниявийшиврун* (диндалуцIун къабавхIуми иширттал) цукунчIавсса кIану къабивтун, гьарзат цила кIунттихьхьун ларсун диркIссар. Ренессансрал, тIурча, аькьлу-кIулшилул дунияллух мякьсса цила жавгьар инсаннал чулухунмай буруган бувссар. Ренессансрал щаллава занакьулу Яврупанавусса гьарца университетраву заллушиву дуллалисса схоластикалийн (4) къарщиссар бивкIсса.

Схоластикалул яла агьаммур бигар бивкIссар, гьарца хъанахъимур диндалул элмулийхчIин бувчIин бан ва мунияту рувхIанийшиврул* далиллу*, хIуччарду бан. Схоластикалийнусса пикри-зикрилул хьхьичI так ца масъала бивкIссар – ци пикри, ци асар, ци тIабиаьтрал загьиршин* дунугу, ганинсса мисал мубараксса* луттирдаву лякъин. Схоластикалийн бувну, гьарца иш багьаврин ва му щаллу шаврин хьхьичIара дирхьусса дарс диркIссар. Бусурманнал хIадисру кунма, тайнналгу цала мубарактурая* бивсса лувлякъурду бивкIссар, так гай дакIний битанни аьркинну бивкIсса. Му кьяйдалий пикри-хиял буллалаврин сававрттал ва хIасиллал* дянивсса дахIаву ляхълан аьркиншиву къадиркIссар, цанчирча гьарца идеялул кици мубараксса луттирдаву бивкIссар, анжагъ тIитIа, ххуйну ххилтIу бува ва винма аьркинмур лякъи. "Зат"- рая "т" экьи бувтукун, "за" шайсса кунма, зат цурда дукьан дурну, ганил идея (за) личIан дайсса диркIссар ва ми зарирттая (идеярттая), Й.Гьоьйзингал къатIурчагу, мюрщи оьрчIал кубикирттая кунма, чIюй баврийну тIабиаьт ахттар дуллалаву къуртал дайсса диркIссар. (Й.Хейзинга. Осень средневековья, Изд-во "Наука, М., 1988, л.251)

Ренессансрал му чIюй цуппава лекьан бансса аьщуйн ишан ларсъссар, хIарачатгу бивкIссар инсаннал пикри хьхьичIва-хьхьичI дуниявийсса* чулухунмай бачин бан. Муниятур утти заманнул элмурдал гьану Ренессансрал бивзшиврун ккаллисса. КIава Гьоьйзингал махъру чансса баххана бувну, учин бучIир, Ренессансрал, "оьрму лирданану инкар буллалаврил мугьали гужрацIа хьун бувну, махъунмай бачин бувссар", "гьарзат цIудай щавщи бищун бувссар ва АьнтIикI дунияллул (Античный мир) щалларагу эмаратшивугу шадсса кIулшилул цихьхьунна ларсъссар". (КIава лу, л.368)

Ренессансрал хьхьичIу-хьхьичIунми вакилтал хъинну мякьну АьнтIикI цивилизация ххал дигьлан бивкIссар. Гьаман* муна му цивилизациялул цивппа чантI учин бувшиврун ккалли буллай, га журалийн оьрму бучIан бан ччисса кьаст цалла хьхьичI миннал дирхьуну диркIун тIийри, му заманнуйн Ренессанс кусса цIагу дирзсса (Ренессанс тIисса паранк* мазрай утта буккаву, мукъучIа махъ бивхьуну учин, цIубуккаву, цIуницIа баву тIиссар). АьнтIикI Грециянал луттирду ккалай, магьирлугърал ассарду* ва гьайкаллу* ххал дигьлай, Ренессансрал ва Гьуманизмалул(5) аьлимтал, аькьилтал, магьирлугърал* касмукартал инсаннаха зун байбивхьуссар. Мунияту миннал ассардаву* чIяруну ишла хъанай диркIссар Грециянал ва Румуллал* путпараст* диндалувасса сипатру. Бюхълай бур учин, цивппа бухлавгун, азаруннияcса шинну ларгун махъ, яризаманнул* грекнал Яврупа чантI учин бувссар, куну. Грекнал маданиятрал*, тIурча, "щаллава гуж буруган бувну бивкIссар так ца мурадрах – инсан тIабиаьтраву кутакрай итан, цала инсансса мяъна гужлан дан, цIакь дан, – тIар шивиццарнал аьлимчу Андре Боннардул. Гьамин* муниятур чIявуну учайсса грекнал маданиятрайн* гьуманизм куну, ва мукун учин ссихI дакъасса ихтияргу дур". (А.Боннар. "Греческая цивилизация". Москва, издательство "Искусство", 1992, л.26)

Му культуралуву цуксса лавайсса кIану магьирлугьрал бугьлай бурив бувчIиншиврул, учинна так ца за: ттунна кIулсса диннаву цурда цаннил Грекнал ва Румуллалмунил личIаннин, магьирлугъ, хIарпирай хIарп дирхъуну учин, илагъийсса даражалийн диян дурну дакъар. Дунияллий дуцири динналгу бур ахIрамругу*, мизитругу, килисардугу, магъаннугу* (мажусинал* цIаракъатри), хIаврардугу* (синагогарду), буддистурал пагодарттугу. На я ми динну, ягу миннул гьайкаллу* яларай дуллай акъара! Авай! Амма ми диннаву магьирлугъ так диндалул къуллугъчири. Магьирлугъ цурдара илагьийссар, куну, хIатта магьирлугърал гьарца журалул цила-цила зал уссар, куну, миннайн иман дирхьусса ца Юнаннал (Грекнал) ва АьнтIикIийсса Румулал (АьнтIикIийсса тIий аьщуйн щун буллай ура, цанчирча Византиянайнгу жувагу, цайми-цайми миллатиртталгу Рум ва миккусса халкьуннайн – чIявучин грекнайн – румул учавай, тIий) динну дакъа диркIшиву къакIулли. УрчIва Муза (ягу Муса), Зевслул, хъунама заннал, душру, урчIва илагьат* (залдушру) литературалулсса, поэзиялулсса, музыкалулсса, къавтIавуртталсса, тIиаьтIирдалсса, таварихралсса ва цайми элмурдалсса ва магьирлугъиртталсса буллай бивкIссар. Миннай каялув дуллай ивкIссар яла хIурмат буми залтураясса ца илагъ (зал) Аполлон. Мигу, миннал кумагчитал – гунимфарду, сиренарду ва м.ц. – ялапар хъанайсса мина цIа дурксса Парнас зунттуй диркIссар. ХIасил*, грекнал мифологиялуву щаллусса институт бивкIссар магьирлугъиртталсса буллалисса. Мунийн бувнува чIалай бур, цуксса агьамсса кIану буллай бивкIун бурив грекнал магьирлугърахьхьун, цуксса диркIун дурив грекнал тIул-тIабиаьт, дин, оьрму инсантурах дуруглагисса.

Ренессанс дучIаннин хьхьичIарасса Ухдянивмур Ттуршкуллиятрал (Постсредневековье, яъни Дянивми ттуршукурдал заманнул ахирданийсса) литературалувугу инсаннаями пикрирду лавай буллалисса кIанттурду хьунабакьайсса. Амма ми пикрирдал нижатра* личIисса дур. Нигьал ва хьуллил дянив инсантал личIан бувсса оьрму ккаккан буллалисса замана жуйнмагу ливккун махъ, та заманнайсса Яврупанал оьрму цайминнаннияр балжину – кIа Заннайн! – жунма бувчIинссар. Дянивми ттуршукуллал заманнул хасият аьлтту даншиврул та чIумал хъанай бивкIсса кунниха кув къалавхьхьусса ишру цачIу бишинну. Та заманнай ца чулух буссар ттуршра шинаяргу лахъи лаглагисса дяъвирду, Англиянаву шанма бутIул ца бутIа, Франциянаву сайки бачIи агьлу къир бувсса тIаоьндалул* ва вабаъирттал* мугьалтту ва миннуцIун бавхIусса ккаши, вамур чулух –  кьинилул заллухъруннал буллалисса кайпру, загълунсса мажлисру, хъатIив. Та заманнай ца чулух буссар "къирият, намус ва ччаву" оьрмулул бакIдайдихьулун ккалли дуллай бивкIсса багьадурахъул (рыцартал), вамур чулух – паччахIнал тах цайхва букканшиврул уссил оьрчIру кIаралу ялув бивхьуну бугъ байсса лавмарттал. Та заманнай ца чулух буссар цивппа зяр-бухарарал авалуву, мусил бавкьу минбарданийн* лавхъун, лякьа маитадакьларди, чIюлушиннардал хъирив мабагьларди, тIий, загьиднал* къабуккинсса вяъзарду* буклакисса кашиштал, вамур чулух ми вяъзакартурал* мунапикьшиврул* гьалак ча бави, миннай махIатталвагу къахъанай, пахъ багьну вичIи дирхьусса пакьир-пукьаратал. Та заманнай ца чулух буссар оьрчIния тийнай тур щяв къадирхьусса багьадура, мулкидар*, хъус-кьинилул заллу, цала бунагьру шюшинна, тIий, марххалттанул, микIирал бавкьусса ххуллийх, укунасса давриш* куна, бачIва ччаннащал ацIния хъайсса гьантрай занай мубаракнал* гьаттайн лагайссагу агьлу, вамур чулух "пиръаьн къарихъулли", купричиталли (еретикталли) тIий, иквизициялул цана салахI къаивзма ччучлачисса къавтIив. Та заманнай ца чулух буссар бюхттулсса, дакI марцIсса, шагьват* буккаву къакIулсса (Платоннул зумунусса) эшкьи-ччаврил ялув жан харж дан хIадурсса чиваркI, вамур чулух чIаравра АьнтIикI Румуллал* императортурал заманнай къабансса зунарду буллали лирданахъул. Ми кунниха кув къалавхьхьусса ишру сайки цачIувар цивппагу бусса. Гьай-гьай, та заманнул хасият Ренессансрал заманнулмуния личIисса дур.

Схоластикалул заманнул шаэртурал ва аьлимтурал луттирдайгурхха Юнаннал мифирдал сипатру чIяруну хьуна дакьайсса. Амма гай сипатру дур "чарийн дурксса тIутIив" (Гьоьйзинга) куннасса, гайннуву дакъар я тIабиаьтрал ххуйшиврия тIин-тIааьн ласласаву, я оьрмулухсса гъира. СсалчIав хъяврин къаишайсса Франсуа Вийоннул шеърирдаву кунма, га замана аьямну ябивхьуну бушиву къакIулли. Мунияту жула ихтилат ингилиснал поэзиялия бунугу, парангналма* шаэрнал шеърирдайну му замана ккаккан бан ччай бур. Вай шеърирду жунма ялагу Ухренессансрал (Постренессансрал, Ренессансрал ахирданийсса) заманнул поэзия ххал бигьлагьийнигу чIарав бишин хъинну лякъинтIиссар.

 

Баллада

(Ламмамтурал* мазру цукун шашан аьркинссарив буслалисса баллада)

 

Аькьравирал магъралусса агъулув;

Шуралув*, киражрав хансса, къуркъайсса;

Экьи наннинцIа дарцIан дурсса чIутIув;

Барулийх бутIай къирданув щарайсса;

Мурдал щинав, оьт-кIущалу шюшайсса;

Лахъай азар хьусса чурх биссулущал;

Дулагъирттащал, хъанхъа-татулущал;

Шатлул оьттув, загьрумансса дарманнав;

БурцIил, цулкIлул, чакъалданул сситтущал

Ламмамтурал лавмарт мазру дагъ баннав.

 

Гьагълил ва кьюнурал бувцIу кунцIуллув,

Синттай ххутIив къаливчI ччиту аьллайсса;

Хьурхь нанисса напас хьу ттуккул зумув;

Ца асбакъул, ссайчIав рахIму къабайсса,

Ччюркканнарав, кьункьу-кьацIлива найсса;

Чулий шатри, папа оьрватIив, кьюрщалт,

Къулчча кIуллул мицI бивкI щунщуматIущал

Цаймигу дакIоьзаннурду ду щинав;

НякIултращал, оь хIачIай залилущал*

Ламмамтурал лавмарт мазру дагъ баннав.

 

Сагъсса, загьру бутIай гюрзалул цIумув,

Цув ккаккангу нясив къабаннав, чайсса;

Даллакнал* оь бищай тясравсса оьттув,

ЛухIишиврийх щюллисса сси бакьлайсса

Дусси кунма, зурул чаннай кьакьлайсса;

Зуна цал къабай, чин къашайсса ттуща

Ххуй душварал хьхьувай тяс буцIулущал;

ИчIуращарнил шюшай оьттал аццав;

Дахьра пIякь кусса агъиялданущал

Ламмамтурал лавмарт мазру дагъ баннав.

 

Принц, ва шеъри, цамур зат дакъахьурча,

Вила кIибакIалу марцI бан бикIувча.

Амма цал ва ттул дуаьгу дацIаннав:

Мурдалсса дунгъузрал цциххилданущал

Ламмамтурал лавмарт мазру дагъ баннав.

 

"Я заманай! Я адабият! Я оьрмулул шадлугь!" – тIий, Ренессанс хьунадакьлай ур гьуманист Улрих фон Гуттен. Оьрму цуппагу буллугъ хьусса ххай бикIан бюхъай къакIулманан. Юх! Оьрмулул ахIвалдануву личIисса тапават хьун дурассар. Амма Ренессансрал циламур лукьма* лавсун бувкIссар – му оьрмулухсса мякьри, му оьрмулухсса мякь, хьхьичIава кунма, бунагьран ккалли къабуллалавур.

Гьалбатта, Ренессансрал яла гьунар буми, итххявхми инсантал гаксса бунияласса къанчпараснал* дин хъярч-махсара куннасса, хIазсса магьа куннасса Юнаннал диндалух (6) (ургу сонетирттах №№ 153, 154) даххана данну, тIисса кьасттирай къабивкIссар – Ренессансрал ишккаккултгур хъинну Заннайн дакI тIайласса къанчпараст* бивкIсса. Анжагъ инсаннал авадансса тIабиаьт ххал дигьлай, ганаха аякьа ххишала дуллай, ганал аьркинлугъру щаллу дуллансса ххуллурдах луглагаву гьарза дуллалаврихаригур цив зун бивкIсса.

 

 

II

 

Идавсил Марияннул РухIуллагь Эса МасихI* увсса хавар хьхьилул лавсун бувкIссия, тIар. Яврупанаву Ренессансрал замана байбивхьушиврул хавар бусласисса хьхьилун ккалли дан бучIир сонетгу. Ва журалул назмурдал къалип жунма хъинну ишлассагу бакъахьукун (Дагъусттаннал адабиятраву мунияту М-З.Аминовлул "Тенденции развития дагестанского стихосложения" – Махачкала, 1974 – тIисса луттирай бакъа цичIав чивчуну бакъануккар), ца-кIива махъ бусанна цурда сонетрая.

Цавайннал, сонетру хьхьичIра-хьхьичI Провансуллал трубадуртурал ляхъан дурссар, тIар. Амма мяълумну цIа учин бюхъайсса цалчинсса сонетист ур Сицилиянавасса (Италия) ХIII ттуршшинай ялапар хъанай ивкIсса шаэр Джакомо да Лентини. Сонетру чичлай ивкIссар "Илагьийсса къямадия" чивчусса азгьунсса Алигьери Данте. Амма эбратран бишай, математикалухун, нужум* элмулухун агьсса ивкIсса Оьмар Хайям ваца цува аьлахъан рубаиртту чичлай ивкIсса куна, флорентиричу Франческо Петраркал цалами элмурдая ливчIсса мажал дакIнин тIааьнну гьан баншиврул ляхъан дурми сонетру. Ххаллилсса сонетру чирчуссар магьирсса хавардучи Джованни Бокаччол, адабиятрал* ва магьирлугърал хъунасса кабакьу, Флоренция шагьрулул кьатIлил хъуниссану* ивкIсса Лоренцо Медичил, жинийсса (генийсса) гьайкаллучи Микеланджело Буонороттил, загьирсса* таварихчи Николо Макиавеллил. "ПаччахIтурайх рищай нурша" тIисса чулий цIа цайн ларчIсса вирисса публицист Аретино Пьетрол, тIурча, чирчуну дур вяйлив сонетирттал щаллусса дастта.

Португалиянаву ххишала акъа ххаллилсса сонетист ивкIссар гьалаксса дакIнил заллу Луис де Камоэнс. Испаниянавусса сонетирттаву жунма ляличIи дизанссар Лопе де Вегалми. Сонетирттал мяйжаннугусса кIилчинсса ватан дур Франциян. Лап исвагьисса сонетру дуссар Пьер Ронсардул. Щинни къакIулсса аьсийсса* (бунтчисса) Шарль Бодлердул, "Оьбалдарал тIутIал" авторнал, сонетру? Цури хъювсул къаантIисса чIава Артюр Рембол, Поль Верленнул, Стефан Малармел сонетирттал?

Аьрасатнаву гьунар бусса сонетистал бивкIссар А.А.Фет, К.Д.Бальмонт,  В.Я.Брюсов, М.Л.Волошин.

Англиянавун сонетру ларсун бувкIун бур Т.Вайет ва Гь.Сарри. Амма ингилис бур цанналусса хасият дусса агьлу(7). Вайннал ларсун дуркIмур сонет вайннан цанма ккаркмунияр личIисса дур. Къицци бусса ва цIана на бусантIимунивур.

Классикийсса дагьми сонетру дуссар кIира журалул: италиян сонет – ца-ца ххуттаву ацIния ца-цава мукъул ник (слог) дусса ва паранг сонет – александрийсса (цанний 6+6, гамуний 6+7 мукъул ник дусса ххару лагал* хъанахъисса) шеърилий чирчусса.

Сонетрал лагру 14 ххари: кIира катрен (катрен мукьва ххуттая бувсса шеърири) ва кIира терцет (терцет шанма ххуттая бувсса шеърири). Цалчинмур катрендалуву бусайссар тезис ягу пикри бахIаву, пикри щащаву, кIилчинмуниву буссар тезисрал лябукку (ягу укунма лябукку учайссар), цалчинмур терцетраву – антитезис, тезисрайн дандибацIу ягу кульминация (бакIпикри), кIилчимнуниву – синтез ягу пикри ябишаву, ттирихIаву. Классикийсса сонет рифма дакъасса къабикIайссар. Рифмарду укунсса дуссар: италиян сонетрал катреннаву АВАВ АВАВ ягу АВВА АВВА ва терцетирттаву СДС ДСД ягу СДЕ СДЕ; паранк сонетрал катреннаву – АВВА АВВА ва терцетирттаву ССД ЕЕД ягу ССД ЕДЕ.

Ингилис гьарца иширттаву ляличIисса ххуллу ласайсса халкь бур. Ингилиснал литературалувугу цанналусса тура* дургьуну дур. Масалдаран, сонетругу бигьа дурну дур. Ингилис сонет шанма мукьххуттаягу, ца кIиххуттаягу щаллу хьуну дур. Цалчинмур мукьххуттаву пикри бахIаву (щащаву) дикIай, кIилчинмунивугу, шамулчинмунивугу бикIай пикрилул лябукку, кIиххуттаву – пикри ттирихIаву. Ингилис сонетрал къалип бур 11-10 мукъул никирая хьусса ва ва кьяйдалийсса рифмардугу дусса: АВАВ СДСД ЕЖЕЖ ЗЗ. Гьаман* муна му пурмалийсса сонетрури чичлай ивкIсса Вильям Шекспиргу. Укунсса сонетрайн ингилис сонет бакъа Шекспирдул зумунусса сонетгу учай. (На шикку бигьашиврун сонетраву чIурчIаврду дикIайсса кьяйда аьч къадав, му жула лакрал шеърирдаву яла агьаммур кIану бугьайсса загу бакъахьукун.)

Вай кIицI ларгсса сонетирттал хахру бакъа утти заманнай сонетру цанна ччикун рифма дирхьунугу чичай, хIатта "кIяла шеърирдай" (рифма дакъанма) чирчумигума дур.

Дагъусттаннал поэзиялувун сонет хъинну махъ дагьну дур. Ттунма кIулссаксса, Дагъусттаннай цалчин сонет чирчума Чаринхъал МухIуттин ур. Ганал чивчуну дур 1917 шинал "Зунттал чявхъа" ва 1921 шинал "МакI" тIисса сонетру (М.Чаринов. "Оьрмулул кIюрх", Дагкнигиздат, Махачкала, 1984). Мадарасса сонетру чирчунни Р.ХIамзатовлул кIяла шеърирдай. Учин мукьун, сонетру чичавриву дагъусттаннал шаэртураву яла хьхьичIун бувкми лакралми бунуккар. Ххаллилсса классикийсса сонетру чичайва МахIаммад-Загьид Аминовлул. Гьарица лакрал щархъурдая ца-цанния ца-ца сонет чирчусса жуж хIадур буллай ур Руслан Башаев. Махъ ппурттуву тамансса сонетру чирчунни "кIяла шеърирдай" Мирза Давыдовлул.

 

 

 

III

 

Утти лахъи бакъасса ссапар бахIинну Вильям Шекспирдул сонетирттавун. ЧIявуминнан Шекспир, драматург хIисаврай акъа, шаэр хIисаврай чанну кIулну унугу, гьарцаннан балжисса за бур ганал драматургиялуву бюхттулсса, гьаваслансса поэзия бушиву. Му бакъассагу, элмийну ххал бигьлагьисса асардаву* сонетирттаяминнул ккалданул "Гьамлетлуяминнул" хъиривмур кIану бугьлай дур.

Шекспирдул сонетирттаву яла агьамма герой ур "на", лирикийсса герой. Га цува Шекспирди ягу цамари, тIисса бусрав чансса ихтилат жува къабулланну. Бур цаймигу геройтал: жагьилсса дус, ччисса (ягу, критиктурал къатIурчагу, "лухIипурщисса дама") ва шаэр-ччалличув. Вай шамагу цалагу сахIналийн (сценалийн) цивппа буклай бакъассар. Цалагу ихтилат буллай ча бикIави, зу укун укунни, тIий, гайннал махъру цалла зумувухчIин ягу хаварбусул цанма ччан бивкIсса куйливагу буслай бакъассар. Мукун бунугу щаллагу драмалий миннаяссар лирикийсса геройнал гъалгъа, жагьилсса дуснащалсса ва ччиссаннущалсса ихтилатрая, миннал дурсса къеллансса жавабирттая, миннунсса реакциялия щаллу хьуну буссар щалла драма. Мунийн бувну, ми шамагу жуна кIулли так ца чулуха – хьхьичIунма геройнал яруннивухчIин. Жунна гайннал къеллу даврил сававртту чIалай дакъар. Мунияту учин бюхълай бур, щаращувун буруглагийни, щаращул чIандалуцIун жулла лажингу ххал шайсса кунна, гайннал сипатирттащал лирикийсса геройнал цалламур сипатгу хIала дизлай дур, куну. Мукун бунувагу, шаэр муксса виххьунну гайннал тIуллу аьч дуллай урхха, гай мяйжаннугу дурсса тIуллу дакъахьунссарча, ххан диркIсса духьунссар, тIисса щак буккул бакIравун бухлайвагу бакъар.

Ца биявав вай геройтал? Мяйжаннугусса инсантурая чичлай иявав Шекспир, ягу вай жям дурсса ягу ляхъан дурсса сипатрурив? Вай суаллан жавабру дуллай, хъирив къалалланну, му хъинну ялув бавцIусса специалистуращагума бан къабюхълахъисса за, на кунасса, дачIрасса дагьанттул цIалцIилущал Шекспирдух уруглагисса дилмажнаща му масъала ахттар бан шайссарив?

Ми геройтал, цума цу уссарив, кIул бан хъиннува захIмат буллай бур, сонетру цумур та чирчуссарив, хъирив лаян къабюхълахъаврил. Сонетирттал номерду, тIурча, личIисса хъирив лаявурагу къадурну, бивхьуну бунуккар. Ми номерду хронологиялул чулуха тIайлану чичин кьаст лахIаву, Гь.Роллинслул къатIурчагу, "аьдадасса хиялну бивкIун бур, личIан тIийгу бур". Мунияту, ми "хияллугу" кьабивтун, занахьунну сонетирттачIан.

Жагьилсса дуснал нясав* лирикийсса геройналмурнияр ххаллилсса бур, бюхъай хIатта цумуссагума* (принц-герцогтураяссагума) бикIан. Аьлттуну чIалачIисса за бур, ва иш бавчусса, бакIралгу ххуйсса жагьил ушиву. БакIрай ва шаэрнал гьайбатрал, дакI марцIшиврул чулуха, ца эбрат куна, чIалачIи уллай ур (сонет №20). Амма жагьилсса дус геройнах, ва цува дуснах куна, уруглай акъар. Га ссувайсса*, щарсса-оьрчI бакъасса чIаважагьил ччиччинащал дусшиву дуллай, ччиччимунищал ччаву кIидачIлачIисса инсан ур. ХIатта ваксса цайна иман дирхьусса лирикийсса геройнащал ччалли уклайсса муттаэ-шаэр ванаяр хьхьичIун уллай, ххишалдаран, ванаща ччиссагума зехлай ур (сонетру №40, 41). "Ина хъяврин унни дус, бунни зуна, рухIирай хьуссар инава ивчIануксса щаву, инарив хъис пашман хъанай акъара, ина муксса шадну урахха, ваца винма мюнпат, хайр бивсса хханссар". Вай Роттердамуллал Эразмлул махъру ва жагьилсса дуснаясса махъру хханссар. Амма Шекспир вай махъру цаягу геройнал зумув бихьлай акъар. Лирикийсса геройма, кьурчIишиву кьюлтI куну, цала чIавасса дуснал дурсса лавмартшиву багъишла дитлай ур. Ва цири? Вакссара алвагьссарив ванал дакI, юхссагу мукссава захIматсса ахIвалданухьхьун иривну тIирив ванал, му лавмартшивугу дурхIуну, "аьзизсса цурку хIалал итлатисса" (сонет № 35)? Гьай-гьай, бюхъай цалчинмур суалданухьхьун "ди" тIисса жавабгу тIайласса дикIан. Амма кIилчинмур тагьар тасттикь дуллаймургу тIайласса дикIан бюхъай. Лакралгу бурхха ххаллилсса байтру, мунийнма бувну чивчусса:

 

Цими  бидав буривав

Ва лакрал  билаятрай,

Гьивулул  бархIру  аьвну,

Гьунар  кIул  бан  къавхьусса?

Циксса  вирттал  буривав

Дагъусттаннал  илданий,

Мискиншиву  ххихьуну,

Чувшиву  дан  къавхьусса?

 

Шаэр-ччалличувная сонетирттаву хIурматрайсса, ганал магьиршиврий мяшну гъалгъа тIаву дакъа, га зия уллалаву цукунчIавсса дакъар (сонет № 80). Ганал магьиршивруя хIучI бухьурчагу, бястлий уккан нигьа услай акъар, цанчирча му ччалданувусса увин чил магьиршиврувунияр цалла дакI марцIшивруву душиву ванан мяълумну бур (сонет № 86). Ци бяст-ччал дянив бунугу, ччалличувнал чулухуннайсса ара щак бакъасса алвагьшиврул даражалий дуручлачаврил лирикийсса геройнал кьимат хъинну гьаз буллай бур. Амма ва пикрилийгу дакI дарцIуну бикIан бюхълай бакъар. Ччалли увксса шаэрнал хIакъиравусса цала мяйжаннугусса пикри бусангу, ай-балики, му цала жагьилсса дуснан салахI къабизан, му сававну танал цала дя зия къадан, хатир къаличIан, тIий, хIучI тIий икIангу бюхъай лирикийсса герой – муксса дур ванал цала дуснайн дакIнийхтунусса ягу мажвур*  увну дирхьусса иман.

Аьжаивсса ара дур геройнал лухIипурщисса ччиссаннущал. Ва ара багьайкун дурчIиншиврул, жунна кIулну дикIан аьркинни, цукунсса бакIрал ххуйшиву эбратну чIалай диркIссарив ингилисчувнан. Жуллагу бурхха, мукунма эбратрансса ххуйшиву цирив, кIанийн дутлатисса учаларттугу, балайрдугу. Масалдаран, учай: "Аллагьнал буруччиннав кусасса чувнаягу, урисса хъанниягу". Яла жучIава чIявуну бикIайми яру шархь ницIал рангиралми ва щюллими бунува (хIатта някI яругума жучIава лухIиминнуяр чIявур), "лухIи тIутIул ярунния" балайрду тIий бикIару. Гьай-гьай, ва баргъбуккаваллил шеъриятрая* бивсса асар бухьунссар. Лажин-чурх кIялашиву бакIрал ххуйшиврул лишан дур жучIара: "КIяла чинилул чурх", – тIий бикIай фольклордануву. Тти ва суратрай "кьалантрал иттацIанттугу", "бяълилул мурччивгу", "лухIи хIаллурдугу" барча, жулла хьхьичI дацIантIиссар эбратрансса ххуйшиву.

Агарда му суратрай "лухIи хIаллурдан" кIанай "мусил пар бусса" чаннасса – ттурусса ягу чIяйсса – чIарагу (ингилис мазрай хIатта чаннасса учингу, ххаллилсса-ххуйчча учингу цава ца махъ ишла бай), някIсса яругу бухьурча, му ххуйшиву та заманнайсса ухссавнил агьулданул эталонну ккалли дан бучIиссар (8).

Шекспирдул геройнан, тIурча, эшкьи хьуну дур лухIипурщисса хъамитайпалух. Вагу цанма ххуй бивзсса хъамитайпалуя, анжагъ цанма ххуй бивзмуния куна, гъалгъа тIий акъарча, цанна ччан хьусса ххуйшиву эталондалул даражалий дацIан дурну, га цала заманнул цинянналлагу иман дирхьусса эбратрансса ххуйшиврийн данди дацIан дан нигьа услай акъар. Шаэрнащагу бюхълай бур лякъин му бюхханну бувчIин бансса, оьрчIи бакъасса, амма вих хьунсса махъру (сонет № 130 ва цаймигу). Вай сонетру ккалаккисса чIумал, дакIнийн багьай Бух Аманатравусса* махъру: "ЛухIинугу ххуйссара на, Кьидардал чятирду кунма, Сулайманнул пардавртту кунма" (Библия. Книга песни песней Соломона. Гл. 1.4).

Амма аьч хъанай бур цамургу за: ччисса ванайн тIайлану бакъар, ванил магъру ванал цала дуснащал дур. Мукунсса тIулданул дакI дуккан данссар ягу сситтувун утанссар. Амма герой цала дус "ясирдануща ххассал анмур" буллай ур, яла цува ххира а, тIий, ягу ххира мишан да, тIий. Ялагу цIуцIаву оьнийн дурккун, лагьу-лахъунттахун агьай. Ва куццуй кьачIа хъанахъаврилла гьартанну, аваданну, чIюлу къадурну, сайки баябур дурну, хьхьичI дихьлай ур Шекспир цала геройнал хасият.

Укун ххараххуппасса драма буллай ур Шекспир сонетирттая. Ва драма драманува къурталгу хъанай бур. Трагедиялул ахирданувугу, кьурчIисса дунугу, рахIатшиву дучIай. "Лир-паччахIлуву" ва "Гьамлетлуву" ххуй-ххуйсса вирттал литIурчагу, оьбалагу бух шай. Къямадиялуву му рахIатшиву талихI бусса дикIай. Шекспирдул сонетирттай чивчусса драма оьрмулува буцан бувсса парча бур, мунил ахир, мяйжаннугусса оьрмулувугу кунна, ччанарккунура личIлай дур. Сонетирттал аьлтту буллай бур ххияллу ва аьдлу бакъасса оьрмулул хIакьикьат* цалийн къадукIлакIисса куртIсса къумашиву, миннул дянивсса хъяклу дазин къабюхълахъисса дардисан.

Чув дур Гуттеннул бакIрайн ларсъсса "оьрмулул шадлугъ"? Чув дур Эразмлул, хъунма хIал къавхьуну бучIантIиссар, тIисса "мусил замана"? Юхссагу, лагмагу бувккун, Оьмар Хайямлул тIимуниннув жува зана хьусса:

 

Аькьлулул,  адаврал  хьхьирирду  хьуми,

Аьламрал*,  элмулул  цIурттину  хьуми,

Ва хьхьунил  цIаннава  буккан  къавхьуну,

Лавгунни,  магьригу  бувсун,  аьрххилий.

 

Мура щялушиврия гъалгъа тIий ур Шекспир сонет №123-ний.

Дуккияра сонет №66. Ва сонет ккалаккийни, кIа нукIува кIицI лавгсса Вийоннул баллада дакIнийн багьай. Вийон мура аькьувалия кьурчIисса махсарттай, рихшантирттай чичлай ур, ваца цува кьякьлухун ишай оьрму кьякьлухун бишин ччисса куна. Шекспир, тIурча, дунияллул аьдлу* тти бучIан хьуви, яла биян хьуви, тIий, кьадармур къачIалачIи мишан дуллайгу ивкIун, цакуну, пицIу пIякь кусса куна хьуну, виуцIин увну диркIмур, вах учин дурну, рутIлай ур. Вийоннул ххуй оьрмулийн умудвагу бивкIун бакъар, Шекспирдул гьарца ххуттаву, тIурча, пIякь бивкIун чIалай бур гъюжу бувксса, оьттул нанисса ният. Огь, хьул кьувкьусса алвагьшивуй!

"НицIал махъру нани" Шекспирдун цири ливксса, къумасса иттахбищурду буллан? Жува байбивхьуру Ренессансрая, Гьуманизмалия, бувкIру къурчIисса ахирданийн. Вар, укунсса ахир я РенессансрацIун, я ГьуманизмалуцIун дархIусса дакъархха? ТIайлассар. Му эпохалулла ахирди дуркIсса. Мура ахирданийн букIлай бур Шекспирдул цаймигу ассарду*. Мура му дакъарив Микеланджелол Медичил гьаттай дурсса гьайкаллал мяънагу? "Ва кьадар заманнай ца бюкь хьун хьурдай", – тIий ивкIссар та цала гьайкалдануясса сонетраву. Миннал кIинналлагу – цаннал Ингилиснаву, мунаяр хьхьичI ваманал Италиянаву – Ренессансрал замана къуртал хьушиву чIалачIи буллай бур.

Вай захIматсса суаллансса жавабгу дур сонетирттаву. Мунийн бувну кIицI лаганну сонетирттаву пIякь ивкIун къачIалайнугу, щак бакъа усса "герой". Му ЧIунни. Цирда сонетру, вайннувусса персонажру, ххалуйх кюршант кунма, ЧIумуйх лавххун бур. Сангарду* дуклай, дуснал жагьилшиврул лагма дургьусса ЧIумул (сон.№15), рухI думур тIутIайх дичингу дурну, яла дугу-дюкьайсса Ханакьар ЧIумул (сон. №19), дурагу цIа кIицI къаларгнагу, ялагьан дан къашай ххют кунна, Кьадар кунна, ялув дарцIусса ЧIумул, цIуссар, тIий, бух агьрамру* (пирамидартту) хьхьичI бацIан буллалисса, таварихри, тIий, анавархъиндарай ляхъан бувсса щялмахъ бусайсса ЧIумул (сон.№123) хьхьичI шаэрнал цала бух бан къашайсса поэзия бацIан буллай ур.

Укун, къадучIарчагу Гуттеннул тIисса "оьрмулул шадлугъ", ганала увкусса адабият, га адабиятрацIун ххаллилсса магьирлугъ: Рафаэллул суратру, Микеланджелол гьайкаллу, Брамантел чIалъаьрду, Раблел хаварду, Монтеньннул философия, Дантел шеърият*, Шекспирдул пьесарду ва сонетру ва чIявусса цаймигу ассарду* кьабивтссар Ренессансрал.

На дакI дарцIуну учин бюхълай ура, Вильям Шекспирдул сонетру, Кьуръандалул аятругу кунна, ккалаккиссаксса ялу-ялун ххуй бизайсса шеърирдур, куну.

 

 

 

IV

 

Шекспир жуятува арх уллалисса ялун чIалачIисса тапаватшивуртту вана вайри: замана, манзил ва дин. Амма хъирив лалларча, ми тапаватшивурттаща жува Шекспирдул шеърирдацIа бан къахьунтIишиву загьир хъанай бур. Манзилданул ва заманалул ялтту Шекспирдул ассардул* ххарххи ларсшиву исватсса зат бур. Диннал дянивсса тапават, цамур за хIала къабувну, анжагъ сонетирттаву бумур ххал бигьлагьийни, мукссара хъуннасса дакъашиву аьлтту хъанай дур. Сонетирттал мадарасса дастталуву супийсса шеъриятрал* макьанну чIалай дур. Супийсса шеърият* цала бянив бивхьусса нахардавасса мукьва Шекспирдул поэзиялул хьхьирива чIявуну ялун личай.

Цачинмур – кIиккугу, шиккугу тикрал хъанай дур тIабиаьт мукьра бакIдайдихьулия – аьрщарая, щиная, гьавалуя ва цIарая – хIасул хьуну дуссар, тIисса аьнтIикий заманнул юнанчув Эмпидокллуя шиннай нанисса философия (сон.№№44,45). (Гьай-гьай, му философиялул мархри бикIан бюхъайссар Эмпидокллуяр ччянивасса ва машрикьрая бувкIсса. Амма мурихха юнаннал миллатрал кутак – миннал цала маданиятрал ккаккияртту луттирдайн лахъан дурну ва ирс хIисаврай махъсса наслулучIан диян дурну дур.)

КIилчинмур – сайки гайва супийсса шаэртурал кунмасса ярагъ ишла буллай ур Шекспир дусная личIи шаврил цанна дуллалисса къумашиву ккаккан дан (сон.№№27,50,51 ва ц.).

Шамилчин – гара цалла аьрщи (яъни панасса чурх) аьрщарайн бувккун насувча, рухIмур дуснал рухIираву дяххан дан щала гуж бишин ччисса лирикийсса геройнал нижатрая* чивчуну бур сонетирттаву №№45,74.

Мукьилчинмур. Шекспир сонетирттаву, Жамалуттин Руми цала дус Шамсуттиннун хас бувсса гъазаллаву* кунма, ччаву бюхттул дуллай ур. Му бюхттул дан кIива чуртту бивхьуну бикIай, ца – дус лахънийн лахъан ансса (сон. №№38,39) гамур – цала дянивсса манзил хъунма баншиврул цала цува ссанчIав къаихьлахьаву, дуснал хьхьичI цала цува кьюкьин уллалаву, агьан уллалаву, тIурча, супийсса шеъриятраву* дуснал кьимат лавай баврил яла агьамминнувасса ца ххуллури. Му поэзиялуву дусшиву, ччаву муксса камилшиврул* бакIрай дацIан дуллай дурхха, хIатта кIания кIихуннай жунна анжагъ дачIрашиву, хавшиву дакъа дакъа чIалачIи дай. Му камилшиву* дур ваца зумув маз бивхьусса накьичирттарисса чарил ахIрам.

Амма Шекспир ва рувхIанийсса* поэзиялийну гьашиву дуллай акъар. Цуксса лавайсса даражалий дусшиву (ягу ччаву) шаэрнал дацIан дулларчагу, ванал поэзия супийсса шеъриятну личIлай бакъар, цанчирча ванал дусналгу, ччиссаннулгу ччима инсанналгу оьрмулуву вакссара чIявуну хьунадакьайсса "дуниявийсса*" лавмартшиврул ва, гьаваллавух занай къаивтун, аьрщарайн зана уллай ур. Ва "занашаврил" Шекспирдул шеъриятравун* хъинну гужсса мяйжаннушиврул ццихь бутлай бур.

Ингилиснал мазрая таржума буллалийни, мадара захIмат шайсса за бур вайннал мазраву махъру хъинну кутIасса бушиву. ТалихIран жула мазраву лахъи-хъунишиврул занакьулу бан къашайсса мукъурттищал бур хъинну кутIасса, куртIсса махъругу, чансса мукъурттийну чIивисса ляппачIрай хъинну ккуртта диркIсса пикрилул дулама ласун бюхъайсса калимарттал никругу.

Шекспирдул сонетирттал хасият вагу дур. Шаэрнал цава ца махъ чIявуну ишла байсса тура* дунугу (классикийсса сонетраву вив мяъна дирхьусса махъру тикрал буллалаву къакьамулсса зари), цара ца мяъналун чIявусса синонимругу ишла бувну бикIай. Жула мазраву цаппара мукъурттил биялсса синонимру бур, гайминнул, тIурча, луглай лякъин жапа шай.

Шекспирдул сонетирттаву, гьарцагу цала ассардаву* кунма, личIи-личIисса оьрмулул ххуллурдавасса: диндалувасса, экономикалувасса, юриспруденциялувасса, этикалувасса ва м.ц. – терминология гьартану ишла дурну дур. Ва мунияту, чанну ишла буллай бурчала, тIий, лакку мазраву бусса махъру ца-ца бакъа буккан къабувну, мазгу мискин бувну, Шекспир таржума ав, учин къабюхъайссар.

Хъинну хъунмасса кумаг хьунни лакку мазрал тамансса пурмарду ингилис мазралминнуха лархьхьусса душиврул. Масалдаран учин, сказуемое дузал баншиврул кумаграл глагол ишла буллалаву цара ца дур кIивагу мазраву. Лакку мазраву, ингилис мазраву кунна, дур глаголданул "Балжи дакъа ЧIун". Масала: "На изара", "На изаварда". Аьмал хъанахъисса куц ккаккан байсса цамургу дур пурма: "На даву дан най ура." Ва пурма мукъуй махъ бивхьуну, ингилис мазрая накьлу дурсса хханссар. Вай ялттутурасса кунна чIалачIисса лащиннал аьтту буллай бур аьмал дузал баву лаккучунангу, ингилисчунангу ца куцну бувчIлай бушиву. Му бакъассагу, ми тагьардал авторнал позиялувусса бущи, темп ябан хъуннасса хIаллихшин шай. Му, тIурча, таржумалуву агьаммур зари. Мукунсса ва цайми-цайми сант дагьавуртту душиврул чIярусса сонетру хъинну кIанийн дагьан дан бювхъунни, тIиссара.

Биялсса жапа бан багьсса кIанттурдугу хьунни. Критиктурал мяънарду ххал дигьлагьаврийн бувну, хьхьичIми 126 сонет дуснаятур, тIар. "Ур-бур" бакъасса ингилис мазрай ми дуснаятуссарив, ччиссаннуятуссарив балжи буллалаву цуксса щак бивчIанну дан бюхъайсса даву дуссарив, аьлттусса за бур.

Оьруснал таржумачитурал, му жапашиврува буккан къабювхъуну, чIярусса сонетру хъаннил адресрайн дурцуну дур. Ттун, вай сонетру чувная дакъарча, хъамитайпалуясса дур, тIисса бусрав чансса бястливух хIала ухлан ччай бакъая, мунияту на кьаст лахIав "ур-бур" бакъанма дузал хьун, му кьяйдалий дусшиврул ва ччаврил дянивсса хъяклу дазин ва, авторнал кунма, дусшиву ва ччаву ца шачIанттуй дишин. Шаттирахун  кумаг бай глаголлу ишла бувну сказуемое дузал байсса ниттил мазрай хъинну жапасса ишгу бия, бунугу, ва му масъала бакIрайн ласав, щаллу бангу бювхъунни, цуксса усттарну хьуну бурив, ци кьимат бищун бурив, тIурча, буккун цанма чIаланссар.

Шекспир таржума уллалийни, яла хъунмур захIмат ванал пикрилул цинма бакъа хас бакъасса бущи ябан аьркиншиву дур. Шекспирдул пикри мудан иминну, лугъатну*, ца тагьарну (гидравликалул терминология ишла дурну учин, ламинарну, яъни къявхъ къаувкуну) экьи нанисса бакъар. Ва бур, щирипIай хьуну, бишлашисса марч кунмасса, азгъунсса кIургулттив* хьуну, нанисса мугьали кунмасса. Цава ца за бувчIин бан Шекспирдул пикрилул му кIургулттуву ца-ца чIумал цаппара ккюрнитIайртту дай. Ми пикрирду бигьа бувну бувчIин бан бигьар, ванал цала кунма, гьанагьи баннияр. Амма муния Шекспир къашайссарча, Шекспирдуясса бусала шайссар. Шикку ттун тикрал бан ччай бур ххаллилсса шекспировед А.А.Аникстлул махъру: "Поэзия Шекспирдун хIаз, меххитIуллисса дялахъру бакъарча, инсаннал ляхъан дурсса зарирттаву яла хьхьичIунминнувусса цаннин ккаллину бур." Ванал сонетру таржума дуллалийни, чIявуми дилмажтурал ми пикрирду рахIат бувну, лялиян дан бигьа дукралийн кIура баен бувну бикIай. Нагу цаппара кIанттурду бигьа бав, цалчин, лакку шеъриятрал* хасият хIисавравун ларсун, кIилчингу, пикри бувчIин захIмат машарача, тIий. Амма ванияр куклу барча, Шекспирдул азгъунсса, буца-буцарисса мурчая иминсса чIаракIлу хьун най дия.

Мува му пикрилий авцIуну уссия, таржума буллалийни, ттун ххишала бакъа хъунмасса кабакьу бувсса Ккурклиятусса ХIусайнхъал МахIаммадлул арс Башир. Башир хъинсса Шекспир кIулчу ур. Ванал цалагу ингилис мазрая оьруснайн ххаллилсса таржумартту бай ва ингилис мазрайва тIааьнсса шеърирду, балайрду чичай. ХIасил*, магьирсса гьунарданул заллу ур. Цувагу Дагъусттаннал пачахIлугърал университетрал роман-герман мазурдил кафедралул доцентри. Дуцири сонетру, цурда ца лях гьан къадурну, хъирив лаллай, Баширдул кьимат бищун къашайсса захIмат бивхьунни. Жан цIуллу даннав цал! Лакку мазрал текст бувккуну, цала чIа тIутIимур бувсуссар лакрал шаэр Руслан Башаевлул. Чан къааннав цув!

 

Гьамлетлул,

Даннал принцнал, кьурчIисса хавар

 

Ххюра пардавлийсса трагедия

 

Гьуртту хъанахъими

 

Клавдий, Даннал паччахI

Гьамлет, ивкIума паччахIнал арс ва Клавдийл уссил арс

Фортинбрас, Норвегнал принц

Гьораций, Гьамлетлул дус

Полоний, паччахIнал маслихIатчи

Лаэрт, Полонийл арс

Волтиманд

Корнелий

Розенкранц                           чIалъаьлувучалт*

Гилденстерн

Озрик

 

Джентлмен

Кашиш

 

Марсел   

Бернардо                                хIаписартал

Рейналдо, Полонийл къазахъ

 

Артистал

КIия гьавдукку

Капитан

Ингилиснал илчитал

 

Гертруда, Даннал паччахIбика* (паччахIщар), Гьамлетлул нину

Офелия, Полонийл душ

 

Гьамлетлул буттал Къаралти

Лордтал, агъатал, бикатал, хIаписартал, аьскар, хьхьиричитал, чапартал ва цаймигу къазахътал

 

Ишру хъанахъиссар Элсинордай(1).

 

 

I-мур пардав

 

1-мур сахIна*

 

 

Элсинор(1). Къалалул хьхьичIсса майдан.

 

Бернардо гузатрай ур.

 

Бернардо

Оьттувун дияннин гьис тIий дур дяркъу.

Цу уру?

 

Буххай Гьораций ва Марсел.

 

Гьораций

Ватандалул дустал.

Марсел

Ва даннал  агьлу.

Бернардо

Вагь, Гьораций урхха!

Гьораций

Муна му цува.

Бернардо

Ча увкра, Гьораций. Ча увкра, Марсел.

Гьораций

АцIу, гьархьхьунугу дуркIунав му зат (2)?

Бернардо

Ттун зат ххал къархьунни.

Марсел

Му зун ххан бивкIссар, тIий, уссар Гьораций.

Ва цукунчIав вих хьун пикрилий акъар

КIийла-кIийла жунна ккарккун дунура!

Мунияту ванахь тавакъюв бав на,

Агар га къаралти ттигу дуккарча,

Цала янин ккаккан ва сурагъгу бан

Жущала гьархьхьуну гузат ба, куну.

Гьораций

Циван къадуккави.

Бернардо

ЩябикIаннуча.

Рухсат  була ттухьхьун ттигу гьужум бан

Вила  вичIайн, кIийлла ккаркмуниясса

Жул хавардануя муксса цIакь дурсса.

Гьораций

ЩябикIаннуча, зун ччай 6унияхьур.

Бернардо

Кьунну,

Ухссавнилмуния тинмаймур цIукул

Ссавнил кIава кIа чул, цIанагу кунма,

Чанна буллалийни, Марселгу, нагу,

Дурусну ссят цанний...

 

Духхай Къаралти.

 

Марсел

Сус! АцIу! Пахъ агьу! КIана кIа ттигу!

Бернардо

Ккакки-бити, ивкIу паччахIнал чурх бур.

Марсел

Дурккучув урахха, цIухха, Гьораций.

Бернардо

ПаччахI къахханссарив? Ургу, Гьораций.

Гьораций

Машаллагь! Базурду нигьал бувгьунни.

Бернардо

Та,  махъ  буси, тIий дур.

Марсел

ЦIухха, Гьораций.

Гьораций

Ина цура мукун хьхьунил лякьлуву,

Муксса ххуйсса, цIакьсса хIурнигу ларххун,

Жул Даннал  ивкIума паччахI укуна,

Занайсса? Заннаху, леххавур, буси.

Марсел

Танин му кьувтIунни.

Бернардо

Ургу, лирхъунни.

Гьораций

АцIу! Буси, ттул вийн леххавур,  буси!

(Къаралти лагай.)

Марсел

Ларгунни, ссихI къадурккун.

Бернардо

Гьа, Гьораций, ина кIялавххуннахха,

Дахьра дарс дизаву дурив туну ва?

Ванийн ци учара?

Гьораций

КIа Заннайн хъарашав,  вих къахьувияв,

Вай ттула яруннин къаккаркссания.

Марсел

Лащаву ккаккайвав га  паччахIнаха!

Гьораций

Вихава инава куна.

Къудур Норвегчунайн (3) къарщи увк чIумал

КIанал ларххун диркIсса  кIайра хIурнирду,

Поляк (3) щях ивщусса чIумал куннасса

КIара бец икIаву иттацIанттал  лях.

МахIатталсса иш.

Марсел

Кьуннугу укунна вара  ссятраву

ЧIарах ларгуна кIа кIава  бущилий.

Гьораций

Балжисса ца цичIав учин  къахьунссар.

Так,  бувчIлачIиссаксса, цирив ца балагь

Биян най бунуккар ва  паччахIлугърайн.

Марсел

Гьура, щябикIича, бусияра ттухь:

Цанни, гьарца хьхьуну  къарал цIакь буллай,

Ваксса инжит буллан билаятрай халкь?

Цанни гьарца кьини тай  ттупру  бутIлан,

Машан ласлан вайксса  сурсат* кьатIату?

Цанни, буккан буллай вай жамибувулт,

АлхIатрагу  дакъа зузи буллайсса?

Ва ци хIадуршинни, чунсса  хъап-шапри,

Кьинилул уртакьну хьхьу  зузи дурсса?

Щил бувчIин банну?

Гьораций

На. Буслан 6икIайва

Къащи-къудуршиврул гьуз тIутIи увсса

Норвегнал Фортинбрас ва жула хьхьичIух

ЦIанакул, дарс хьуну, лавгсса паччахIнахь

Чарххичину* иян оьвтIий ивкIссар, тIий.

Амма виричусса жула Гьамлетлул —

Да ия дунъяллий кьувватрал заллу! —

ИвкIуссар Фортинбрас. Уххьунал тIурча,

Намусрал цIакь дурсса кьутIилийн бувну,

Цала жандалуцIун цува заллусса

Цинярда аьрщив ва циняв цала халкь

Ххувхьуманан булун икьрал диркIссар, тIар.

Жула паччахIналгу мура  кьяйдалий,

Фортинбрас ххув хьуну, цува  ух хьурча,

Мукссава хIакь булун хъа бувссия, тIар.

Гьаннайсса, къутIилул  шартIирал тIийкун,

КIанал щала давлат Гьамлетлуйх бувкссар.

Ттиватти усса ур чIава  Фортинбрас,

Къудур къучишиврул щаращи увну,

Норвегнал аьрщарайх  къача-къучшиву

Дуллай заназисса хасмуштал бугьлай

Дуки-хIачIиялух, кьюкьригу дартIун (4) —

Жуламур аьдатгу  мура  му дурхха —

ХьхьичI буттал кIунттища дурксса кIай аьрщив

Турлих зеххинна, тIий, хIадуршин дуллай.

Жула паччахIлугърай  тти дуллалисса

Вай хIадуршиннардал,  вай хъап-шапирттал

Савав му духьунссар,  ттунма кIулссаксса.

Бернардо                                                                                     

Иш мунивур бусса, ттул  пикрилийгу.

НахIакьрив паччахIнал  ххют заназисса

Укун жула хьхьичIух,  оьсса илчину:

Таяхха питналул хIакьсса  тахсикар.

Гьораций

КIа ттул дакIнил иттав дагьсса цIинцI хханссар.

Румуллал   бюхттулсса паччахIлугърайгу

Юлий Цезар (5) ивчIан хьхьичI гьантрай диркIссар

Гьаврду  ядирхьуну, жаназарттугу

Дуклай кIичIирттавух,  угь-къакругу тIий;

МагъдуцIуртти* оьттул хьхьемал бавкьуссар;

Баргъ цIаннал бувгьуссар ва Нептуннухьхьун (6),

Хьхьирил паччахIнахьхьун, зур* буллу Барзгу (7),

Ахирзаман  бивзний кунма, гъав лавгссар.

ЛухIисса  кьинилул хьхьичIун цив дурккун,

Хьунмур  бусласисса илчитал кунна,

Утти жучIаннагу  гьан дуллалиссар

Аьрщарал ва ссавнил мира лишанну.

 

Къаралти зана шай.

 

Ява! Сус! Ккаккайрив? КIана кIа ттигу!

Гьанна,  хьунмур хьунссар! ДацIу, Къаралтий!

ЧIу бан  я гъалгъа  бан винма кIулхьурча,

СсихI  дукки ттухь!

Агар цадакьа бан багьлай бухьурча,

Жунмагу  чирилун, вингу аьпалун,

СсихI  дукки ттухь!

Агар ватандалийн  ликканмур  чIалай,

Кьадарданун  бансса чаран кIулхьурча,

СсихI  дукки!

Агарда инава  сагъсса чIумалла

ХIаранну  ляркъусса хъус кьадиртхьурча —

РухIру аьзиятрай  дикIайссар чайхха! —

(Ажарттул эоь  учай.)

СсихI дукки ттухь! ДацIу! СсихI дукки! Марсел!

Ява, дацIан  да му!

Марсел

Ва рикI рищувив?

Гьораций

Рища, му лихъарча!

Бернардо

Тана тих!

Гьораций

Тана!

(Къаралти лагай.)

Марсел

Лирхъунни.

Жува  ххяхлахаву нахIакьсса къелъя.

Къаччан бикIан барду паччахIнал  ххютлин,

Аьдада  гуж буллай. Дарс му гьавари 

СсихIирайх рищаву хъун хъяхъаву  дур.

Бернардо

Ажари бахчунни, махъ  бусанссия.

Гьораций

КIанал  зурзу куна, эоь увкукун,

Ца аьйб хьусса кунна. Ттул маслихIат бур:

Жагьилма Гьамлетлухь ккавкмур бусанну.

Ва ттула жандалийн, жухьва къакумур

КIа рухIрал цуппа ца за кьюлтI къубувну,

Танахь бусантIиссар. Рязирув зугу

Ччаврил ва яхIирал тIалав баймур  бан?

Марсел

Ттул пикрилий, хъиини. Мунийнма кунма,

Ттун кIулли му икIан бюхъайсса кIану. (Лагай.)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-мур сахIна

 

Гиккува. Къалалувусса хъункъатта.

 

Буххай паччахI, паччахIбика, вакилтал,

 Полоний, Лаэрт, Волтиманд, Корнелий, Гьамлет ва цаймигу.

 

ПаччахI

Жул  аьзизсса уссу Гьамлет ивкIусса

ЦIуцIаву цIунура ттигу дунугу,

Жуннагу лайкьнугу  дакI аьсив даву,

Щалла паччахIлугъгу ца кьурчIишиврул

ИттацIани  дурну, къума лагаву,

КIулши ялтту дуркссар тIабиаьтраяр.

Жувагу аькьлулий  дард дулланну тти,

Хъама къабитанну жунма жувагу.

Мунийн бувну кьурчIи тяхъашиврущал

Ца я пиш тIи  бувну, ца аьтIи бувну,

СсукIурай шад уклай, хъатIий яс бихьлай,

Цалийн дучIан дуллай дард ва дялахъру,

Тани ссу , уттирив паччахIбикагу —

Ва паччахIлугъралгу варис* хьуссархха —

Щар  буцлациссару. Жу, му къел дайни,

ХIисавравун  лавсъссар зул маслихIатгу —

Зу жуцIун  бавхIунни, мунийн барчаллагь.

Тти  цамур загу бур. ЧIава Фортинбрас,

Жува ккалли  буллай лап хьхьараминнан

Ягу, ивкIунавхьур аьзизсса уссу,

ПаччахIлугъ лирхьунссар, тIисса пикрилий,

Къудур хияллащал бакьугу бувну,

Жул  къучагъсса уссил цала буттаща

Багьай ххуллий  ларсъсса аьрщив ттиратти,

Гьай-гьайгу,  дай-дайгу зана дара, тIий,

Жухун къюллай уссар. Утти, шамилчин,

Ва жува батIаврил сававраяту.

Норвегнал  паччахIнайн, кIа Фортинбраслул

Буттауссийн,  жу ва чагъар  чичарду.

Ци кIулли  ва хавар бавшивувагу

Мушакъатсса, шанул увгьусса къужлун.

Чагъарду, ми тIуллан къадагъа да, тIий,

Жу гьан буллайссару  ва ссаламращал

Ина, Волтиманд,  ва ина, Корнелий.

ПаччахIнащал байсса машварарттаву

Жу кIицI дурссаннуяр  зула ихтияр

Хъунна мадулларди. Ххуллухъин баннав.

ХIарачат бувара бурж биттур буван.

Волтиманд, Корнелий

Мудан хIадурссару бурж биттур буван.

ПаччахI

Жул хъисгу щак бакъар. Ххуллухъин баннав.

(Волтиманд ва Корнелий лагай.)

Утти, Лаэрт.  Ци бур вичIа цIу бансса?

Ци мюхтажшивуя, Лаэрт, вил дусса?

Аьдадасса чIунийн вил махъ Данчунал (3)

Буккан къабитайссар.  Ци бур вил, Лаэрт,

Миннат баннин  бивтун, нава къабувсса?

КъабантIиссар къуллугъ кьацIлиха канил,

Улу къаххирассар  дакIнин бакIгума,

Даниянал тахлин ва вил ппу куна.

Ци буссия, Лаэрт, буси?

Лаэрт

Ттул паччахI,

На Франциянавун зана хьун ити.

На хушрай  увкIссияв Даниянавун

Ттула бигар  лахъан, вий таж бишайни.

Ттирив,  на мукIрура, бигар лавхъукун,

Ттул пикри  ва мурад тихун хъит тIий бур.

Икран  буллай ура, рухсат була тIий.

ПаччахI

Ппу кьаитлай урав? Ци тIар Полонийл?

Полоний

На, ттул  паччахI, ванал бизар увунна!

Ялув ливккун,  лергъ тIий, ахирданийгу,

Къачча-къаччайннасса рязишин дулав.

Гьан ихтияр  дула, ттул тавакъюври.

ПаччахI

Хъинни, Лаэрт, ссят хайр, чIун виха зуннав,

Мюнпатну  ишла дан хъинсса кьувватрал.

Утти тIурча, Гьамлет, гъанчу ва ттул арс.

Гьамлет (Чулухунай.)

Гъаннаяр  маччасса,  ччинаяр ятсса.

ПаччахI

Ттуруллал  авкьуна урав уттигу?

Гьамлет

Юх, ттул паччахI, авай, бургъилу ура.

ПаччахIбика

Хъинсса Гьамлет, ликки лухIи ялату.

Дуснах куна,  ургу Даннал паччахIнах.

КъабучIирхха мудан щяв уруглайна,

Луххаву ххал уллай вила цIасса ппу?

Аьдат  ва дур: сагъмур аьркинссар дирчIан,

ТIабиаьт  наниссар абадлугърачIан.

Гьамлет

Дур, аьдатра му дур.

ПаччахIбика

Туну цан ура

Вийнма ливкмур ина ляличIисса ххай?

Гьамлет

Ххай акъара, бика, мяйжаннугу бур.

Ттун "хханну" къакIулссар, ттул хъинсса нину.

Я лухIи  лаххаврил, я угь тIутIаврил,

Я кIюла  уккаврил, кIяла лагаврил,

Я дягъулул цайми  циняв лишаннал

Ттул дакIнил  аькьува аьч къадантIиссар.

Ми "ххан"  бизавурттур: ми аьмаллури,

ТIуркIу  кунма байсса ччима инсаннал.

Ттул дакIниву  бумур дакъар чIалачIин,

КIай кунна дягъу дан дурсса чIюлушин.

ПаччахI

Гьаксса лайкьри, Гьамлет, гьакссагу ххуйри,

Арснал кьурчIисса  бурж ина лахъаву.

Амма вил  буттагур буттацIа хьусса,

Мува куццуй гагу  буттацIа хьуссар.

ЧIивисса  мутталий къуману бикIан

Гъан-маччанал бурж  бур. Амма ссукIурай

Дард-хажалат  ккухIлай, ттяв бугьлагьаву

Бунагьсса  тарсшивур, чувнан къалайкьсса.

Му вихакъашивур диндалийн, ссавнийн,

ДакIнил  хьхьарашивур, яхI бакъашивур,

Аькьлу мискиншивур ва хIудушивур.

Гьарнал бакIрачIангу му лахъанбакъу*

БукIлай  буния махъ, дакI аьсив дуллай,

Гьалак уклакаврил  мяъна дуссарив?

Пуй! Варч, му аьйрихха ссавруннал хьхьичIгу,

ТIабиаьтрал хьхьичIгу,  ивкIунал хьхьичIгу.

Му аьйри  къарщисса аькьлу-кIулшилийн,

Цалчин ивкIуная байбихьу  бувну,

ХIакьину ивкIусса буттайн бияннин:

«Му мукунни бикIан аьркинсса», — тIисса

Аькьлу-кIулшилийнгу  къарщисса аьйри.

Вила пикрирдаву ттуйн ппу улуча,

Щалла дунияллун  кIулну бикIувча:

Жул тахличIан яла гъанма инара.

Ттуву ччаву  дуссар вил чулухуннай

Буттал дакIнин лавсъсса арснах куннасса.

Виттенберглив (8) ина вилла дуккаву

ЦIулаган дан  гьаврил хIакъирав тIурча,

Му за бакьлай  бакъар жул пикрирдацIун.

Ва ттул тавакъюври, ацIу шиккува,

Ттул бусравсса  гъанчув, арс куна, шава

Аякьалийсса  жул янилу икIу.

ПаччахIбика

НахIакь вила  нину лергътIи мадара.

Кьабити Виттенберг, ацIу шиккува.

Гьамлет

Бика, мютIиссара ина тIимунийн.

ПаччахI

Вана ххари  хьунсса ва лайкьсса жаваб.

Жулма куна  икIу Даниянаву.

Бачу, бика,  Гьамлет тарс къаацIаврил

ДакI пиштIи дуннича. Му савлугърая

Жу гьаз буллалисса  циняв кьурттая

Хъун ттуплил бусийча циняв ттуруллахь

Ва ссавнил  гургугу, щявсса къув-аьсгу

ХIала хьийча  кьурттал зяврдащал. Бачи.

(Дюдурдал чIурду. Гьамлет личIаннин, циняв лагай.)

Гьамлет

Агь, ваксса бучшиврул тавтсса базурду

Баллай, баслай, багьлай, хьхьемайн бувкния!

Ягу Заннал хIарам къабувссания

Цанма цала баву! Я бюхттулсса Зал!

Ца хавсса, чалухъсса*,  дучIи дакъасса

Затну чIалан дикIай ттун ва дуниял.

Пуй, нажас! Ва дур багъ цIинцIалун лавгсса.

Циву так оьшиву, чалухъшиву* дур.

Цукун багьссар ва иш ва даражалийн?

КIива барз ивкIуну — юх, миксса бакъар! —

Гукун гьайбат дусса, ххаллилсса паччахI.

Га ия Аполлон (9) ва СатирначIа (10).

Муксса ххирассия ганан ттул нину —

Гьавалул хIахIгума цил симандалийн

Щун къаацIайссия. Я ссав ва лухччий!

ДакIнийн бутлан бурив? Ва ца кIункIу тIун

БикIайва ганачIан, канакиссаксса

ИштахI хъунма хъанан бикIайсса кунма.

Пикри къабуллайва бигьар. Агь, хъамий,

Зун цIа лавмартшивур! Барзри так хьусса.

Дух хьун дурар ттигу ттул буттал нуркIлул

Хъирив аьгу-аьтIий, Ниоба (11) кунма,

Найни лархсса усру. Утти ва — я Зал!

Улу, хIайвангума аькьлу бакъасса,

Ванияр кьурчIину цув бикIанссия! —

Ва тIурча щар хъунни ттул буттауссин!

Ттул Гьеркулеслуха (12) лащин дуссаксса

Лащин дакъанугу цал ттул буттаха.

Так ца барзри лавгсса! Щялусса мукьал

ЯтIуххан був яру цIийцIа хьуннинва

Щар хьуну лавгунни. Агь, хIая дакъа чув,

ХIарамийсса  шанийх цув бишин байсса!

Хъинмунийн дуккайхрав укунсса тIуллу.

КьаикIан  багьлай бур. Гъюжу дукку дакI!

 

Буххай Гьораций, Марсел ва Бернардо.

 

Гьораций

Ссалам, ттул принц!

Гьамлет

Нагу ина ккавккун хъинну ххарира,

Гьораций, яруннийн вих хьун бучIирвав?

Гьораций

Муна му цувара, вилгу къазахъра.

Гьамлет

Ци къазахъ? Ттул дус, ттун вил кIанай ччива.

Виттенберг (8) кьабивтун, ссал ялув увкIра?

Марсел урав?

Марсел

Ура, ттул ххаллилсса принц.

Гьамлет

Виягу ххарира. (Бернардохь.) Ча уккара, сэр.

(Гьорацийхь.)

Вар, ссал  ялув увкIра, Виттенберглия?

Гьораций

КурчIил хьуну  ура, ттул аьзизсса принц.

Гьамлет

Му махъ душманналгу вийн къаучинссар.

Вийва бакъу бихьлай, ттул вичIив цIуцIи

Мадуллардача, ттухь тIайламур буси.

Таммал акъашиву ина ттун кIулла.

Буси, Элсинордайн (1)  циван увкIссарав.

Вар, жу вия шикку хIачIу аннухха.

Гьораций

Ттул хъинсса принц, вил ппу уччин увкIссияв.

Гьамлет

АрхIал дуклаки дус, ярч, ттуй хъяй урав?

Ина увкIхьунссара ттул ниттил хъатIийн.

Гьораций

Мяйжаннугу, ттул принц, хъатIи бан ччяя.

Гьамлет

Хъуслил кьадру буллай, рухIирал бакъухъ

ХIатталлия  лавсун, хъатIий бувкуссар.

Алжануву душман ккавккун ччиссия,

Ва кьини,  Гьораций, ттунна ккаккаяр.

ХьхьичI авцIуну уссар ттигу  ттула ппу.

Гьораций

Чув ур, ттул принц?

Гьамлет

ДакIнил ярунниву ур.

Гьораций

ХIакьсса паччахI ия, цал ккавкссар ттун га.

Гьамлет

Аслийсса  инсанъя гьарца чулуха.

Ххал къахьунссар тти ттун гукунсса цучIав.

Гьораций

Ттул принц, ттун га кьунну ккавксса ххай ура.

Гьамлет

Цу, цу?

Гьораций

ПаччахI, вил ппу.

Гьамлет

Цу? ПаччахI, ттул ппу?

Гьораций

Ссавур дува, ттул принц, ца чансса хIаллай.

МахIаттал къахъанай, ттух вичIи диша.

Вана кIия бара.  На ттунма ккавкмур

Бусанна.

Гьамлет

Заннаху,  айихьу буслай.

Гьораций

КIира хьхьуну ярглий вай кIиягу чув,

Бернардо ва Марсел, гузатрай буна,

Хьхьудяриэал  чIумал цурив ца инсан,

Га вил ппу кунасса,  ярагъуннилгу

Алгуну бакIрая  ччаннайн ияннин,

Ухьттансса бущилий вайнначIан укIлай,

Шамила лавгун  ур вайннал хьхьичIух га,

Цаххандарал буллай вайннал яругу,

Нигьал маз бувхIуну, микIирайн бувккун,

Вайннал му бувсунни ттухь хъинну кьюлтIну.

Шамилчинмур хьхьуну на нава лавгра.

Вайннал кусса куццуй тара ссятраву

Гара лаххиялув га ххют дурххуна.

Ттун вил ппу кIулссия. Вай кIирагу ка

Кунниха кув муксса лархьхьусса дакъар.

Гьамлет

Ци кIанай?

Марсел

Жу къарал байсса майданнив.

Гьамлет

Ганахь ссихI  дуркссияв?

Гьораций

Дуркссия, ттул принц.

Жаваб къадуллунни.

Гьамлет

МахIатталсса иш!

Гьораций

Ва ттула жандалийн тIайлассар, ттул принц.

Ва жунма ккавксса за вихь бусавугу

Ца жуйвасса буржну ккалли барду жу.

Гьамлет

Гьай-гьай. Так на ура ласу бувхIуну.

ХIакьину гузатрай цу уссар?

Марсел, Бернардо

Жу, принц.

Гьамлет

На зущал учIанна. КъаучIанххурав.

Гьораций

Га учIан аьркинссар. Сайки щак бакъар.

Гьамлет

Буттал сипат дусса га ххют дучIарча,

На ихтилат банна,  щалава дуржагь

Къарши бувккун, ттула кьацI бугьларчагу.

Зухьгу ттул миннатри, ссихI мадуккари

Ттиния тиннайгу,  ттининту кунна.

Гьархьхьунусса  хьхьуну, ци къел хьурчагу,

Мяъна лаласира, мазрал къакIукIлай.

Зул ччаврин багьайсса  кьимат бищунна.

Тти цалсса. АцIния кIиннийх ссят зийни,

На зучIа уссара.

Циняв

Бурж биттур банну.

Гьамлет

Дустал, зул ччаву ттун, ттулмур зун. Цалсса.

(Гьораций, Марсел ва Бернардо лагай.)

Буттал рухI хIурнилув! Бала биянссар.

Ца макру бур шикку. Хьхьу дучIайния.

Гьаттав буччирчагу, оьбала мудан

Ялун личайссарча, ссавур да, ттул жан. (Лагай.)

 

 

3-мур сахIна

 

Полонийл къатлуву.

 

Буххай Лаэрт ва Офелия.

 

Лаэрт

Ттул матахI* хIадурссар, на авчуссара.

Агар жул  чулийнмай марч бищурча, ссу,

Ягу сант  дагьарча, шанай къабивкIун,

Хавар гьан булува.

Офелия

Вил щакгу бурив?

Лаэрт

Гьамлет лагма-ялтту уклакавурив,

Му сийлунсса ишри, му оьттул тIуркIур,

Интнил жагьилшиврул  ччясса банавшар,

НацIусса, заэвсса, ччяни лияйсса.

Бигьанна леххайсса аьтрир му анжагъ.

Офелия

Див?

Лаэрт

Бургу: оьрмулул аргъ дукIлакIаву

Дакъассар дахьва  ца гуж бучIавриву.

Килисалув кунма,  жула чурххавгу

Хъун хъанахъаврищал чIяву хъанайссар

Аькьлу-кIулшилул ва рухIрал къуллугъру.

Бити ганан цIана  ина ччай, бити

МарцIссия, тIар, ганал дакI, аьмал, ният.

Амма га паччахIнал  арсри, ччимур бан

Ганаща къашайссар; ниттил аннина

Цала ихтиярдал  заллу акъар га.

Ганаща къашайссар,  ца укунасса

Инсаннаща кунма, дакIнийн багьмур бан.

Ганал гьарца тIулул асар бияйссар

Щалла паччахIлугърайн — му мунал чурхри,

Цува бакI унугу,  бангу къашайссар

Ганаща чурххиран  бакьаймур бакъа.

«Ттун ина ччай бура», — ганал тIийнигу,

КIулну бикIу, ява, цаща бан шайсса

Щалва Даниянан ччимурди анжагъ.

Тти пикри ба, цуксса кьюкьин най бурав,

Ми ччаврил нагъмардах  вичIи диширча.

Вил марцIсса ххазина мурдал бантIиссар

ХIаясизсса тIуллал.  Ттул аьзизсса ссу

Офелияй, нигьай, нигьай бикIу, гьа.

Вила гьавасирттал  хъирив манарда.

Мугъаят хьу  ччаврил чIатIаракIрая.

Цинма цуппа кIулсса душнил ххуйшиву

Зурул чаннаннагу ккаккан къадайссар.

Бухьттан  бишин цирар барачатнайгу!

Шатри хьхьичI багьайсса интту тIутIайнни,

Гайннул ччясса  къупру хъя-хъя чиннинма.

Бигьанна дияйссар лахъай азаргу

Жагьилшиврул хьхьемайн, ккур чин хIадурсса.

ЛичIлулну бикIу, ссу, личIлулну анжагъ,

ЛичIлулакъун тачIав къачанссар къачагъ.

Офелия

Вил насихIатрая анна къаралчи

Ттулла дакI ядансса. Амма, ттул уссу,

Инагу, щялусса вяъзакар  куна,

Аьркра ххуллийх нагу ссавнийн гьан бувну,

Машара лирдана  хIая  дакъасса,

Бунагьирттал шагьраххуллийх нанисса,

ХIачIлай, кайпру буллай.

Лаэрт

Му дард мадара.

На чIал хъанай ура. Вана ппугу най.

 

Уххай Полоний.

 

КIилийнуйсса  аршир кIила дур дуаь.

Цал ттигу барчаллагь чинсса сант хьунни.

Полоний

Шиккува ураввар? Нач шича, насу.

Вил пардаврттайн марч бур нукIува хьхьачлай,

Вихь, дири укку, тIий. Ххуллухъин баннав.

(Лаэртлул бакIрай кагу дирхьуну.)

Ххуйну дакIний бити вай ца-кIива за.

Я мазрахьхьун пикри, я иширахьхьун

Шахьан къабув хIукму мабулаванна.

ХIалимсса илукIу, аммарив кIусса.

Вихшаласса дустал, иширай ккавксса,

ДакIницIун цIакь бува муххал шалккардай.

Так ка мадугьларда гьарца кIул хьунал

Вила витIянхъирай кьуртти хьуннинцIа.

Рагьан мадаванна, иш  багьукуннив,

Вийна ххяхлахима оьну муркIа а.

Гьарнах вичIи диша, виламур кьюлтI ба.

Лаххия лалуси кислух  урувгун —

Аваданну, амма къежа машара.

Янналулли чувнал кьимат гьаз байсса.

ПарангначIа* хъуни къатрал агьлугу

Лаххиялух ххуйну бургайсса буссар.

Арцу мадачIларда, буржгу мабара:

Буржирал арцугу, дусгу бат айссар.

ЦIан хьхьуния кьини батIулсса кунна,

Гъан къархьуну ччарча хиянатшиву*

ВичIаннагу, вилла дакI дацIан дува.

Барчаллагь, дуаьлул яаннав ина.

Лаэрт

Лавгссара, ттул заллу, ва икрамрацал.

Полоний

Къазахъ ялугьлай бур, нукIура чIунни.

Лаэрт

Цалсса, Офелияй, на вихьва кумур

ДакIний бити.

Офелия

ДакIний кьункьула дишав,

КIула вихьхьун дулав.

Лаэрт

Тти цIуллу баннав. (Лагай.)

Полоний

Зу ссая гъалгъа тIий буссияв, ттул душ?

Офелия

Бувсун ччай бунавхьур, принц Гьамлетлуя.

Полоний

Хъина. Аькьлу бувссар. Ттунгу бавунни

Айли хьуну усса вичIан му оьну.

Агар иш бухьурча, ттун бавсса куццуй,

Ттула душ хIисаврай ттул бурж бур бусан

Вил хIая-адавран му къалайкьшиву.

Зул дянив ци буссар? ТIайлану буси.

Офелия

Ганал ттун  залукIран* хъарду бувунни

ДакIнийхтунушиврий  цала асарду.

Полоний

Асарду! Пуй! Щюлли душнил хаварду,

Гьарца бувс-бувсмунийн вих хьун хIадурсса.

Туну, вихгу шарав ина залукIрайн?

Офелия

КъакIулли, ттул заллу, ци учинссарив?

Полоний

На лахьхьин баннахха. Агана ина,

ЗалукI хъусри, тIурча, чIиви душрахха.

Ттиний багьлул лахъмур залукI тIалав да.

Акъа — залукI тIи махъ ссуссинма бавхха! —

Вилла хIудушиву  залукIран личIай.

Офелия

Ца хIалимну икIай ихтилат буллай

Га эшкьи-ччаврия.

Полоний

Щалла хIалимшиву мурив? Ява тти.

Офелия

Гай цала мукъурттил барашин да, тIий,

Леххаву тIун  икIай ялувсса ссавнийн.

Полоний

Далулт бугьай къатIри. Ттунмагу кIулли

Жагьил заманнайва, оь щаращийни,

Маз чумартссар хъа бан. Му пперхри, ттул душ,

Яргну пар тIурчагу, гъели бакъасса,

Левщунгу лагайссар парх учиннинма.

Ина му лама ххай мабикIаванна.

Ялун кIулну бикIу винма инава.

Амру бан къаитлай, лергъа тIутIи а.

Гьамлетлул хIакъирав на укун чинна,

Ина вих хьу анжагъ цув жагьилшиврийн.

Цукссагу лахъиссар цув авхIу алхъан

Вилмур хIинчураяр. Мунал хъардайнгу,

Ява, вих машара. Ми даллалталли*,

Хъус кьадарсса дуна, чивуссар*, тIисса,

Бюхъайссаксса, ччяни хъяврин бишаван

Илагьийну буслай, бунагь буцайсса.

Гьаннайсса, учинна: вана  вихь буллай

КутIасса ихталат — вания  тинмай

Му тIул дакъашиврун къадагъа дува,

Принц Гьамлетлущалсса гъалгъарду бити.

Бургу, ва амрур, гьа! Тти вила насу.

Офелия

На мютIиссара. (Лагай.)

 

 

4-мур сахIна*

 

Майдан. Буххай Гьамлет, Гьораций ва Марсел.

 

 

Гьамлет

Аяз чIалай дурив?  КьутIлай бур гьава.

Гьораций

Оьну кьацIа тIисса хханссар ва марчва.

Гьамлет

ЦIана  ссят цими дур?

Гьораций

Хьхьу дяризлай дур.

Марсел

Ссятрал занг рирщунни.

Гьораций

Вагь, ттун къабавссар.

Къаралти дучIай чIун хъанай дур, туну.

 

(СахIналуха дюдурдал ва ттуплил чIурду баллай бур.)

 

Вай ци чIурдур,  ттул принц?

Гьамлет

ЦIана паччахI уссар аьлахълай, кайпрай!

Савлагъру гьаз дуллай ва къавтIун излай.

ПаччахIнал  гьарица нахIала байхту,

Бищайссар дюдурду, накьартту гассят,

Буслай ганал  бувсса гьунардания.

Гьораций

Му аьдат дуссарив?

Гьамлет

Дуссар му аьдат.

Амма ттухь  цIуххирча, мукунсса аьдат

Дукьан даву лайкьри ядавунияр.

ВахIшину  хIан хIачIай оькки аьдатрал

Мурдалсса ттангъа дур жула миллатрай,

Кьюкьин  буллалисса гьар билаятрай.

Жуйнма хIачIулт  учай, дунгъузру учай.

Мяйжаннугу, жула щала хIарачат,

Яла ххалли-ххуйми,  яргми давурттив

ВирдакIрацIа  хьун дай му хасиятрал.

Ца-цассагу  инсан бакIрайн агьайхха,

Ниттил лякьлувара ца ттангъа дусса,

Къуркъа буллалисса аькьлулул кьуват, —

Ганай тахсирсса  за бакъархха микку,

Язи къабугьару жува нину-ппу, —

Ца-цассагу  икIай, ххуйма хьунна, тIий,

ХIарачатрай, лапва биэар буллайсса —

Укун тти  инсаннай духьурча ца тIал,

Диялдакъашиву, кьадарданул аьш,

Цув, ци камилшиврул заллу унугу,

Агьссар оьрмулухун  зума-ккарччулун.

Гьаннайсса,  оьшиврул ца кIунтIгума гьар,

ОьцIанил бан ччарча хъиншиврул жавгьар.

Кьюкьала  дурхха му...

 

Духхай Къаралти.

 

Гьораций

Принц, ургу, тана!

Гьамлет

Буруччиннав  Заннал малаиктурал!

Барачатрал рухIрав, нааьнараллав!

Алжаннувассарав, дуржагьраварав,

Хъинссарив, оьссарив вил пикри-хиял?

Вил сипатрал мукун цув  ссигъарисса

Леххаву тIи унна: Гьамлет, ттул заллуй,

Буттай, Даннал паччахI, дува ттухь жуав!

КIулбакъулул  ччуччин на маитара,

Буси, циванни вил  гьаттавсса ттаркIру,

Сурувгу  кьабивтун,  кьатIух занайсса

Буси, цанни ваксса хIаллай иминну

Жун чIалай диркIсса гьав тти ядирхьуну,

БуркIунттал ххяли-кьацI абахъан бувсса;

Цанна ина, нурчIий,  хIурнигу ларххун,

ЖучIан дукIлакIисса  зурул чанналу,

Даччан дуллай хьхьугу, ва жу кунмасса

Дуниял хъяхъи дан бувксса ахIмакьтал

БукъавчIай ссигъарду бувчIлачIи бувну,

Жаннугу къуркъулул дугьан буллайсса?

Буси, цанни? Чунни? Жу ци дуллаву?

 

(Къаралти Гьамлетлуйн ка галай дуллай дур.)

 

Гьораций

Та вийн ка дуллай дур, хъирив нану, тIий,

Бусан ччисса кунна цирив вихьвалу.

Марсел

Ургу, вийн хIалимну ка дуллалисса,

Нану тIисса  хханссар цила хъирив вихь.

Так ина магьара.

Гьораций

Юх,  гьич магьара.

Гьамлет

Жаваб дуллай акъар, на авчуссара.

Гьораций

ЦукунчIав  магьара.

Гьамлет

Нигь  ссаяр, лажин?

Ххалаххуяр ххира бакъар ттун оьрму.

Ци бантIиссар танал ва ттул  рухIиран?

Ттул  вагу, та кунна, уттараннассар.

Та ттигу оьвтIий ур, на авчуссара.

Гьораций

Балики, щатIавун ина кIункIу ан

Ягу вайварттачIан хьхьирил  ялувсса,

Яла ца жиндалийн кIурагу  дарну,

Инагу щяйтIантрал увну кьаивтун,

АькьлулуцIа  хьун ан? Ва пикри бува.

Укуна хъархъаллайн лавхъун унува,

Хъунмасса хIал барча кIия уруглай,

Ччиманал няравгу хIасул хъананссар

АхIмакьсса пикрирду.

Гьамлет

Та оьвтIийна ур.

Ккаккайрив ка дуллай? На авчуссара.

Марсел

Къаитаакьинну.

Гьамлет

Кару дукьан да.

Гьораций

Ттул принц, бакIрай ацIу, къабучIиссар гьич.

Гьамлет

Ити на — кьадарди та, ттуйн оьвтIисса.

Ттул базу-базулул гьарца хьхьуттавун

Ца ляличIиссава кьуват бувххунни

Аслан-къапландалул ххяппуй кунмасса.

 

(Къаралти оьвтIий дур.)

 

ОьвтIийна ур, букьи. Ххув Заннайн, цува

Къаралтилийн уккан уваннахха на

АцIан уллалима! Бат хьи ттул хьхьичIа!

Насу, на  вил хъирив авчуссарача!

(Гьамлет ва Къаралти лагай.)

Гьораций

Къакру тIий чIалай ур, ня гьалак дурккун.

Марсел

Ачу, хъирив гьаннну, къакьаитанну.

Гьораций

Ачу. Ссайн буккайвав, аман, тти ва иш?

Марсел

Заннан кIулссар гьарзат. Ачу, гьаннуча. (Лагай.)

 

 

5-мур сахIна*

 

Буххай Гьамлет ва Къаралти.

 

Гьамлет

Чун бияннин гьанну? Тти на къананна.

Къаралти

Туну, вичIи диша.

Гьамлет

ВичIилий ура.

Къаралти

Тти ттун чIун шавай дур махъунай ачин

Аьзав-аькьувалул някI ламаравун.

Гьамлет

Агь, мискин, Къаралтий.

Къаралти

ЦIими къачча ттун.

Амма дакIнийхтуну ттух вичIи диша.

Гьамлет

Му ттул буржри, буси.

Къаралти

Вил бурж кьисасри.

Гьамлет

Ци?

Къаралти

На вил буттал рухIра,

Сагъни був бунагьру ччувччуну гьаннин,

Дяхтта бухIлай оьсса дуржагьрал лама,

Хьхьунил лякьлув кьатIух занази дурсса.

Ттун ва дуснакьрая буслан хIаранссар,

Акъа бусавияв мукунсса хавар,

Оь микIлачIун бансса, дакI пана дансса,

ЦIуртти  кунма, яру кьатIув личIансса,

ТтиривхIуну хъюрухъ, чIара цциз риртун,

ЦцацкIуллул ххалаххайн ми дуккан дансса.

Вил вичIан абадмур аьркин бакъассар.

Агь, вичIи диша ттух, ттух вичIи диша,

Ххирану ивкIхьурча вина ппу тачIав.

Гьамлет

Я бюхттулсса Зал!

Къаралти

Чил ивкIусса ттухлу интикьам ласи.

Гьамлет

Чил ивкIусса?

Къаралти

ИвчIаву мудангу лап аскинугу,

Наксса инсап дакъа ивкIурвав цучIав?

Гьамлет

Буси  анаварну, уца хъаттирдай,

Ччаврил  пикри-хиял кунма, зираксса

Ттула кьисасрачIан иян ува на.

Къаралти

ХIадурну ушиву чIалай ура тти.

Багърав шанай уна, шатлул кьацI куну,

На ивкIуссар тIисса хавар щялмахъри.

Ттул ажалдануя щялусса магьа

Буслай, Дания бур кьякьлухун бихьлай.

Амма кIулну икIу, ттул ххаллилсса арс,

Вил буттал жан ларсъсса шатлул бакIрайри

Вил буттал таж бусса.

Гьамлет

Агь, загьирсса рухI!

Ттул буттауссу?

Къаралти

Ав-ав, му хIарами, зунарай ккаччи!

Агь, кьадарсса аькьлуй, кьадарсса гьунар,

ТамахIкар  хьун айсса кутак цахь дусса!

Магьарданух бувсса ттула нудру на

Алвагьсса ччавриву буручлай ивкIра,

Каниву ка кунна. Утти ца кIаллан

Шярал хъуслих дулун мукунсса ччаву!

Агь, Гьамлет, къагьарив ва ца кьюкьала!

Алжаннул янналув бунугу бунагь,

ТамахIкар къашайссар цих хъинбала гьич.

Зибилданух луглай буссар зунамур,

Малаикнал хьуву цуппа бунугу.

Амма, ява хIаллих, ттун кIюрх чIюхлай дур.

КутIа баннача. На, мудана куна,

Ахттая махъ багърав чул бувну уна,

Гъалагъитта* хьунав. Вил буттауссу

Ттурланданул загьру бусса шушлущал

УвкIун, вичIилувун га дачIра  дурна.

Хьюму муси кунна, гай анаварну

Гьарица базулул зумувух бувххун,

НакI татан къаданну маслил маярал

Оь татан байссар цил. Му хьуна ттунгу.

ДакI оьзинсса кьиллу, макьара хьуну,

Гассят даркьуна ттуйх, Лазардуйх (13) кунна.

Укун, шанай уна, зевххунни уссил

Ттуща ттул оьрмугу, тажгу, щарссагу.

Укун, бунагьирттал чагъирай уна,

ХIалал  къаивтуна, увтун гьан унна.

Укун, ттула аьйрдал рукIлилу уна,

Заннал хьхьичI на жаваб дуллали унна.

Вавшав! Вавшав! Вавшав! Вавшав, кьияма!

Чувра тIий ухьурча, мабухIара му,

Мабитара Даннал паччахIтурал тах

Буккан  бунагьирал, зунарал шанийн.

Амма, ина му къел цукун дарчагу,

Ниттин ца оьшиву дурсса кьюкьала

ЦукунчIав мадара. Заннал цIуххаву

Ва, ццац кунма, дакIнийн кьутIлайсса намус —

Цин мугу гьассарча. Тти хIалал ити!

КIюрх нанисса буслай, чирахъшатта бур

Цила заэв чани гъав лаган буллай.

ХIалалгу ити на, дакIнийгу ити! (Лагай.)

Гьамлет

Я ссав! Я лухччий! Щийн оьвчиви ттигу?

Дуржагьрайн оьвчивив? ДацIу, къюкI, дацIу!

Ттул  бишив, зугу тти хъунив машари,

Ялунгу  цIакь хьира. ДакIний ити чав?

ДакIнийссара, ва ттул няракъатлуву

Хъисгу ня зийссаксса. ДакIний ити чав?

На ва дакIнил улттуй дуцири чичру,

Ттулла жагьилшиврул, ттулла кIулшилул

Луттирдая  лавсъсса буцири махъру

Лиххан бувну, ттулла нярал луттирай

Так ца вил васият чичинтIиссархха!

КIа ссавнийн хъарашав! Агь, лирсса щарсса!

Вагу кьадарсса чув! Пиш-пиш тIи варши!

На ва дакIнил улттуй чичин багьлай бур,

Къадаршиву дайссар пиш тIийнагу тIий,

ЧувчIав  къадарчагу – Даниянаву.

Вана, буттауссуй, ттул махъру вайри:

"На  хIалалгу ити, дакIнийгу ити!"

На хъа буллай ура.

Гьораций (СахIналуха.)

Принц! Принц!

Марсел (СахIналуха.)

Принц! Принц Гьамлет!

Гьораций (СахIналуха*.)

Заннал яивуй!

Гьамлет

Амин!

Гьораций

Гьо-гьо-гьо-о-о (14)! Я ттул принц!

Гьамлет

Гьо-гьо-гьо-о-о! Ттул лачин! Шиккун, шиккун!

 

Буххай Гьораций ва Марсел.

 

Гьораций

Ци баври, ттул принц?

Гьамлет

Тамаша!

Гьораций

Бусияр!

Гьамлет

Зу чихь бусанссар.

Гьораций

На къабусанна, принц.

Марсел

Нагу, хъинсса принц.

Гьамлет

Ттул ца тавакъюв бур зухь ба учинсса.

Гьораций

Баннухха. Ци бави?

Гьамлет

Ва зунма ккавкмур

Гьаз мабари чувчIав, тачIав, оьрмулий.

Гьораций, Марсел

Принц, жу къабусанну.

Гьамлет

Хъа бара.

Гьораций

Гьай-гьай,

КIа Заннайн хъарашав!

Марсел

Заннайн хъарашав!

Гьамлет

Ттул турлий хъа бара!

Гьораций, Марсел

Хъа буллай буру!

Гьамлет

ХIалал итияра, агъатал, утти!

Байчара Гьамлетлул дусшиву, ччаву

Ура дакIнийхтуну аманат дуллай.

Заннан ччимур хьунссар. Бачи, гьаннуча.

КьацIлий ка дишаву ттул тавакъюври.

Базу-базурдава руцари хьу чIун –

Агь, кьюртIий! — утти ттун багьлай бур лачIун.

Бачи, гьаннуча. (Лагай.)

 

 

II-мур пардав

 

1-мур сахIна*

 

Полонийл къатраву.

 

Буххай Полоний ва Рейналдо.

 

Полоний

Ма, дугьи ганансса арцу ва чагъар.

Рейналдо

Хъинни, милорд.

Полоний

Ина аькьлу бантIиссар,

Рейналдо, вина га бакIрайн агьаннин,

Га ссаха зийссарив, кIул банмур барча.

Райналдо

Му пикрилий ура навагу, милорд.

Полоний

На вия рязира. Ина кIул бува

Парижлив буцири даннал агьали.

Ми царив, ссахха зий яхъанайссарив,

Миннал дустал царив. Агана микку

КIул хьурча цан ттул арс кIулну ушиву,

Хъиннува хIала хьу, так мугъаятну,

Лапва цIухху-бусу миннахь къабуллай.

Ттул арс вина чансса кIул мишан дува.

Ппу кIулссия, уча, дустал, гьалмахтал,

Чан-кьанну цувагу. ХIисав ласарав?

Рейналдо

Гьалбатта, милорд.

Полоний

"Цувагу  кIуллича, амма ялттува.

Къалмакъалчи ур, тIий, буслан 6икIайва."

Вамур-тамур уча, бухьттангу бища,

Аммарив хъиннува кьюкьин къаулллай.

Му Заннал арх баннав! Вяйлияврия,

Жагьилсса тIуллая, къавкъиншиврия –

Му бусан бучIиссар.

Рейналдо

Къумар* учиннуча.

Полоний

БучIир. ХIан хIачIаву, къавгъа*, ияву,

Ссуг ва лютишиву – мугу бучIиссар.

Рейналдо

Вар, му кьюкьаласса за бурхха, милорд.

Полоний

Бакъассар, личIину ци бикIавича,

Лапва зуна бихьлай айкъаиширча.

Вар, му инавагу къаучайссарча.

ЦичIав ци бикIави. Мунал бунагьру

Ккаккан бан аьркинссар жагьилшивуну,

Вирисса нярал дур къудурсса тIулну,

КIирисса ва хансса оьттувсса цIуну,

Ччинавугу дусса.

Рейналдо

Муния, милорд...

Полоний

Ссан аьркинссар учав?

Рейналдо

Гьаманки, милорд.

Полоний

Мунил мяъна вари, му, ттул пикрилий,

ТIайланмасса ххуллур, гьарза кIул бансса:

Ваца ишла дурсса, духхьу хъус кунна,

Чансса оьккиккакку арча ина га,

Мира тIуллу вищал гъалгъатIинангу

ХIисав хьуну диркIун, тасттикь булларча,

Му вихь тIун бюхъайссар «аьзизма», «ттул дус».

Я, цахва урувгун, цамур журалий –

Гайннал билаятрай ишла байсса махъ.

Рейналдо

БувчIлай буркьай, милорд, утти бувчIлай бур.

Полоний

Мугьлат бакъа микку айишинтIиссар.

Цияр на буслайсса? Цирив ца за буслай айивхьуссиявхха на? (15)

Рейналдо

«Ттул дус» ва «аьзизма» учинтIиссар, тIий.

Полоний

Агьа, учинтIиссар: «Ттул дус, аьзизма,

Му инсан кIулли ттун, хьунаавкьуна

Лахьхьу, цархьхьу, хьхьичIва ягу цакьнива

Пулан-пустаннащал, чувссарив, чурив,

Ккаччийн уккануксса увччугу хьуну,

Я къумардай* уклай, я рагьан дуллай,

Ягу бялахъайсса къатравух уклай», –

Мукунма цаймигу учин бюхъайссар.

Укун за кIул байссар аькьлу буманал,

Щялмахъ лаххай ххалаххай

ХIакьмунил хIаври бугьлай.

Лагма-ялтту учклай, тихачил хъанай,

Хъиннува бигьассар гъан ххуллу лякьин.

Инагу лаласи ттул насихIатру,

Ттул арсная гьарза кIул ба. БувчIурив?

Рейналдо

БувчIунни, ттул заллу.

Полоний

Заннал яаннав.

Рейналдо

Ттул ххаллилсса эаллуй!

Полоний

ТIуллахгу уругу.

Рейналдо

Хъинни, ттул заллу.

Полоний

Музыкалул дарсгу лахьлахьу, уча.

Рейналдо

БувчIунни, ттул заллу.

Полоний

Ххуллухъин баннав!

(Рейналдо лагай.)

 

 Буххай Офелия.

 

Офелия! Цивхьурар?

Офелия

Ав-ав, ттул заллу!

БивчIавай ливчIунна на ццаххандарал.

Полоний

Заннал ххуллий, буси. Ци ливкри, ттул душ?

Офелия

На ттула къатлуву дурухлай буна,

Принц Гьамлет увххунни, кьяпагу бакъа,

Ябивхьу хъачIугу гъулугъин бувну,

ТтирирхIу жуларду, чидар* укунна,

Кьюрщулттуйн дияннан варз-варз тIи дурну,

Хъахъи мучIайн увккун, хъачIру зурзу тIий,

Жагьаманравату лихъан бювхъусса

Дужжагьрал хаварду буслайма куна.

Полоний

Му ччаврил авлия увну уссарвав?

Офелия

КъакIулли, наварив мукун ххай бура.

Полоний

Ци тIивар цалагу.

Офелия

Цал ттул ка дургьуну, чIуен дурунни.

ЯлачIин, арх уцлай, тийнай авцIунни,

ИттацIанттай гамур кагу дирхьуну,

Ттул лажиндаравун, я къабатIавай,

Ккиз лаглан ивкIунни, суратрах куна.

АвцIунугу ивкIун тамансса хIаллай,

Ахиргу, хIаллих ттул ка кIутIу дунни,

КIутIу-кIутIу дурну бакIгу шамийла,

Ца оьну кьурчIисса, куртIсса угь кунни,

Гьутрулий ккутI хьуну, хъазам хъя куну,

Жан дуллусса кунна. ЯлачIин хъарайх

Махъунай уруглай ттул чулухунай,

Авчунни кьатIувай, ххуллу къачIалай,

Мукуна ивунни бухкIуллухунгу,

Ттух битлати яру батIин къабюхълай.

Полоний

Ява, бачу ттущал, паччахI лякъинну.

Гьай-гьай, му мяйжанну ччаврил гьавасри.

Цанма цала бувну хIасрат ххишаврил,

Цала цувагума лакьайссар мунил.

Мири дунъяллийсса циняв гьавасру.

Ми авлия кьанкьссар. Гьакссагу хIайпри!

Ина ганан къаччан бикIан бувссияв?

Офелия

Къабувссия, заллу. Так ина тIийкун,

Ганахь увкуссия, маучIаванна,

Чагъардугу, ттучIан мачичаванна,

Кьамул къабанна.

Полоний

Мунилли, туну, му авлия увсса.

ХIайп, на нава ганах урганссиявхха.

Нава ивкIссара га аьлахълайсса ххай,

Ина хъяврин къабан нигьачIи. Ма да!

Щалла аьй вихшала дакъашиврувур,

Жагьилний анавар буклайгу бивкIун,

Шинну наниссаксса жувагу лапва

Багьлай булукьару мюрш хIисаврттахун.

Гьанну паччахIначIан ганахь бусанну:

Му бувсун сси бизан авура бигьар,

Ччаву кьюлтI данна, тIий, бивсса гьакьнияр.

Бачу. (Лагай)

 

 

 

 

2-мур сахIна*

 

Къалалувусса хъункъатта.

 

Буххай паччахI, паччахIбика, Розенкранц, Гилденстерн ва ичIувачалт.

 

ПаччахI

Ссалам вийн, Розенкранц, вийнгу,  Гилденстерн!

Мугьлат бакъа на зуйн оьвчаврил савав,

Къаккавккун хъунмасса хIал шаву дакъа,

Зувагу аьркинну бушивуя ттун.

Зун бавхьунссар Гьамлет авлия хьусса,

Танива зун кIулсса та Гьамлетлуха

Я ялун, я вирдай лащин къалирчIун.

Ппу ивчIаву бакъа, цамур багьана

Дюълил акъа шаврил ттун чIалай бакъар.

Га зул оьрчIнийвасса ккариш ухьувкун,

Зухь ва тавакъюв бан ччай буссия ттун:

Чансса хIаллай ттучIа хъамалу бацIи,

Аьлахъан увара, хIалану бикIи,

Хъирив бацIияра бюхълахъиссаксса,

Жун кIул бакъамургу кIул банмур бара,

Жула хьул жущава личIин хьуншиврул.

ПаччахIбика

Зуя гъалгъа тIийна икIаварди га.

ДакI дарцIуну бура, дуньяллий кIира

Зуяр ххирасса рухI ганан дакъассар.

Ва умуд мюнпатрайн буккан баншиврул

Эулла чIун жул ялув харж данмур бара,

Зува жун хъинбала бан ччай бухьурча.

Зул къуллугъран кьимат жу бищунтIиссар,

ПаччахIтурал кунма.

Розенкранц

Жул паччахIтал, зухь

Ихтияр хъуннассар му зула мурад

Жуяту тIалав бан амру бувнугу.

Гилденстерн

Жу зуйн мютIиссару ва зул паччахIсса

ЧчаннацI жула бюхъу бихьлахьиссару,

Бигардах ялугьлай.

ПаччахI

Розенкранц, Гилденстерн, зу цIуллу баннав!

ПаччахIбика

Розенкранц, Гилденстерн, зу цIуллу баннав!

Насигъар, лажинни, та ттул арсначIан,

Таксса аьжаивну аххана хьусса.

Биян бувара вай принц ГьамлетлучIан.

Гилденстерн

Заннал кабакьиннав ва жул дусшиву

Ганансса мюнпатрайн кIура даен дан.

ПаччахIбика

Амин.

(Розенкранц, Гилденстерн ва цаппара ичIувачалт лагай.)

 

Уххай Полоний.

 

Полоний

Ттул паччахI, вакилтал норвегначIату

ТIайлабацIу хьуну зана бивкIунни.

ПаччахI

Хъинсса хавардал ппу учара на вийн.

Полоний

Акъарив, лажинни, туну, ттул паччахI!

РухI Заннахьхьун дулун хIадурсса куна,

Ттула паччахIнал ттуй бивхьусса буржгу

Биттур бан мудангу хIадурссара на.

Зун кIуллив на зухьва бусан ччисса за?

Я ттул ня за бувчIин политикалув

Къабюхълахъи хьуну дикIан аьркинни,

Ягу ттун дурчIунни ва жула принцнал

Дюълия уккаврил мяйжансса савав.

ПаччахI

Вар, буси, лажинни, ттул мякь лиххан ба!

Полоний

Вакилтал кьамул ба цал. Ва ттул хавар

Ахттайнсса дуркукун дишай ахъулссар.

ПаччахI

ХIурмат бан инава буххан бува ми.

(Полоний лагай.)

Арснайн бив балаллул савав кIул дав, тIий,

Урхха ва, Гертрудай, ина ци чара?

ПаччахIбика

Ттул пикрилий, мунил мархха так ца бур –

ПаччахIнал ажалгу, ччясса хъатIигу.

ПаччахI

Бурганну чIаланссар –

 

Полоний, Волтиманд ва Корнелий буххай.

 

Ссалам, ттул дустал!

Ттул норвег уссия ци лавсун бувкIру?

Волтиманд

Жавабрансса ссалам ва вин чIа кумур.

Жу зума бахъайхтту, амру бувуна,

Дяъвилул хIадуршин дацIан да, куну.

Му Польшанайн къарщи дурсса ххай ия.

Амма жуйн вих хьуна ми вийн, ттул паччахI,

Къарщисса диркIшиврий. Цала азаргу,

Заэв уккавугу, хъунав шавугу

Уссил арснал хъяврин дурсса бувчIукун,

Хъинну пашман хьуна. Гьан бувна гассят

Фортинбраслул хъирив, тагу увкIуна.

Норвегчунал (3) цайра дурсса бювкьу-аьй

Танал кьамул дурна ва хъа бувна,

Гьаз къабанна, куну, вийн къарщи ярагъ.

Ххаришиврул къужлул бишин увкуна

Шинай шаназарва ашрапи ганан.

Измугу буллуна хIадур був аьрал

Польшанайн къарщину ишла бувансса.

ВичIан тавакъювгу гьан бунни кIанал,

(Булай чагъар.)

Ихтияр дула, тIий, вилла аьрщарайх

Аьрал гьан битансса. Мунийва буссар,

Мугъаятшивугу дуруччинна, тIий.

ПаччахI

Жу лап ххариссару. Сант дагьавривун

Чагъаргу буккинну, жаваб гьан данну,

Ишгу ххал бивгьуну багьайсса куццуй.

Шашан дурну даву щаллу дурну тIий,

Барчаллагь тIиссара. Хьхьувай кайп банну.

Цалсса цIуллу баннав!

(Волтиманд ва Корнелий лагай.)

Полоний

Хъинсса иш хьунни.

Бюхттулсса паччахIтал, на зухь бусларча

Кьини – кьини, хьхьу – хьхьу, чIун – чIун душиву,

Кьини, хьхьу, чIун оьчIин гьан даву хьунссар.

КутIасса ихтилат аькьлулул кицир.

Мунийн бувну, ччай бур кутIану бусан.

Ва зул цуму* оьрчI ур авлия хьуну.

Авлия, цанчирча авлияшиву

Авлия шавриву дакъарив дусса?

Му гьич-ча.

ПаччахIбика

Гьунарду ккаккан къабуллай,

Иш ссаву буссарив, бувчIин бувала.

Полоний

Та авлия шаву ттул гьунар бакъар.

Иш цува авлия шавривур бусса.

Му хIакьнугу хIайпри, хIайпнугу хIакьри.

Мукъурттил ккурч хьунни. Му бикIанссарча.

КутIа банна, гьунар ккаккан къабуллай.

Гьаннайсса, зул оьрчI ур авлия хьуну.

Так му хIал бакъар, му хIал бакъа хIал бур.

XIал бакъа хIалданул сававгу ца дур.

Иш багьсса куццуйри багьнугу бусса.

Зува хIисав дара, ттул буссар ца душ.

Ттул душ, цан учирча га ттул душ бур, да.

Цила бурж бартбигьлай, ттул душнил ттухьхьун

Ва чагъар буллунни – мяъна дурчIара..

(Ккалай ур.)

«Ссавний битан лайкьмунийн, ттул рухIирал имандалийн, циняннаяр ххалли-ххуйсса Офелияйн...» – Вай ци шярал махърур, марцIсса шярал махъру бур. «Халли-ххуйсса» – шярал махъру. Тти бикIанссарча, вичIи дишара. Вана (Ккалай ур): «Ганил ххаллилсса хъазамрайн вай...» Ва мукунма гихунмайгу.

ПаччахIбика

Гьамлетлул ганичIан чивчуссарив му?

Полоний

ЦIанакул, ттул хъунмур, цIана бусанна.

(Ккалай ур)

"Вих машара дяхтта бургъийн,

Я хьхьурай цIан лакьаврийн,

Я тIайламур чуврив бур, тIий,

Вих хьу анжагъ ттул ччаврийн.

Агь, ттул аьзизсса Офелияй, ттулла угьрувагу буккин къашайсса ттуща вай ххаруннил дуцин дуруччин шайссарив? Амма, ттул чIалачIин дакъа ххуймур, инава ттун чIалачIин дакъа ххирашиврийн вихну бикIу. Адье (16). Ттул ххирамур, ва хазна сагъссаксса, абадлий вийн иман дирхьусса Гьамлет».

Була чайхту, душнил вагу буллунни,

Ва бувсунни, цукун, та, цумур кIанай,

Ци буслай ивкIссарив, хъис кьюлтI къабувну.

ПаччахI

Кьамул бувну бурив ганил ми гьарза?

Полоний

На цур, вил пикрилий?

ПаччахI

МарцIсса, алвагьсса,

Чингу эбратрансса инсанна ина.

Полоний

Мудан ххариссара му за тасттикь бан.

Аммарив ци пикри багьанссия вин,

Ттул бюхттулсса паччахI, ва вин, ттул бика,

Му эшкьилул гьавас чIалай бунува –

Ттуннив му аьч хьуна душниннияр хьхьичI –

Ваца таптар куна, ца ула куна,

СсихI къадуклайнагу, гьимру дулларча,

Ччаврих мякьсса дакIнийн ягу му ччаврих

МурчIи мишан дуллай, уругларча на?

Зу ци учинссия? Юх, на никъурай

КIура авсса куна, баян бав душнин:

«Мукун къабикIайссар, принц Гьамлет принцри,

Га вил тайпа акъар». Ва амругу бав,

Къадагъа да, куну, га укIлакIаврин,

Кьамул мабара, чав, я ганал ссайгъат,

Я илчитал. Душнил ттул насихIатрал

Ахъулсса дуркунни, тIингу лавсунни.

Тти кутIану бусан, кьамул къаувкун,

Буруккинну буллай, яла къаканай,

Яла шану ххиллай, яла хIал ласлай,

Ахиргу, авчунни цув къакру буслай,

Жувагу вай дардру ккухIлахIи буллай.

ПаччахI

Ва тIайларив, бика?

ПаччахIбика

Гьакссагу бюхъай.

Полоний

Ккаркссарив тачIавгу зун, бусияра,

На хъиривгу лавну: "Укунни," – куну,

Ишмур цамур куццуй хьуну бивкIсса чIун?

ПаччахI

Ттун къаккаркссар.

Полоний (БакIгу, хъачIругу ккаккан дуллай.)

На вайннуяту ва кьукьин ацIанна,

Хъис аьйкьлай ухьурча ва базилухгу.

ХIакьмур кIул къабувну на къабитайссар,

Дунъяллул вирдакIнив цув кIучI хьурчагу.

ПаччахI

Жу цукунни кIул бан му тIайлассарив.

Полоний

Зун кIуллихха: танал ссятру гьан дайссар,

Ларэулух сайр буллай.

ПаччахIбика

Хъинну мяйжанссар.

Полоний

Муна мукунсса ссят язи дургьуну,

Ттула душ гьан банна. Жува му ппурттув

Миннах буругланну бартбисулуха.

Агар ттул душнихсса эшкьилул ччучлай,

Дюълил акъа хьуну та къалякъирча,

На вил аькьлукар хьун лайкьма акъара,

Гьан ува мащилийн аьравачину.

ПаччахI

БикIувча вин ччикун.

ПаччахIбика

Тана та мискин,

Лугу кIунттихьну най, буруккин буллай,

Полоний

Зу кIиягу наси, ттул тавакъюври,

На таначIан гьанна. Багъишла ара.

(ПаччахI, паччахIбика ва ичIувачалт лагай.)

 

Уххай Гьамлет, лугу ккалай.

 

Цукун ур ттул хъинсса агъа принц Гьамлет?

Гьамлет

За бакъар, инагу Заннал яаннав.

Полоний

Вин на увчIурив, принц?

Гьамлет

Гьай-гьай, ина ура балугъбахху.

Полоний

Акъара, принц.

Гьамлет

Му чIумал ттун гьакссагу ччива, инагу мукуна щялмахъ бакъасса инсан уну.

Полоний

Щялмахъ бакъасса учав, принц?

Гьамлет

Угьу, сэр. Жула заманнай щялмахъ бакъасса инсан ацIазаруннаву ца хьунаакьай.

Полоний

Хъинну тIайлар, принц.

Гьамлет

Ци чинссарар? – Илагьийсса* Баргъгума, цилла тIинтту аьрсса дикIуйн ппай тIутIи дурну, бивкIусса ккаччивун шатри багьан буллай буния махъ... Вил душ буссарив?

Полоний

Буссар, принц.

Гьамлет

Вила душ бургъилух занан мабитара. Барачатссар аькьлу. Амма личIлулну икIу барачат къабишин вила душнил лякьлаву.

Полоний (Чулухунай.)

Ци чанссарар ванийн бувну? БакIрай на ванан увагу къаувчIунна. На балугъбахху ур, тIива. Ва жуятува лавгун ур. Мяйжаннугу, ттувунвагу мадарасса бухар бувхссар жагьил заманнай, сайки вава куццуйсса. Ттигу гъалгъа тIутIи аннача. – Ци ккалай ура, принц?

Гьамлет

Махъру, махъру, махъру.

Полоний

Ци ишираясса?

Гьамлет

Щил дянив?

Полоний

Ссая чивчуну бур му луттирай, учин ччай уссияв на.

Гьамлет

Бухьттанну, сэр. Цанчирча ва рихшантру дай щялмахъчинал, къужрал чIиртту кIялассар, тIар, лажинтру жиг рартIсса дикIайссар, тIар, иттату, кякандалул мурхьиравату кунна, букьвасса хъан бачайссар, тIар. Аькьлугу миннан бувагу бакъассар, тIар. ДакIругу ват-ват тIун хIадурсса дикIайссар, тIар. На навагу вай гьарзарайн хъинну вихну унугу, сэр, ми чичлачаву адав дакъашиврун ккалли дуллалиссара. Цанчирча, рак куна, махъуннай ачин шайсса ивкIссания, виятугу, сэр, ттуяту кунасса къявжан хьуну икIантIиссия.

Полоний

Авлия хьуну унугу, пикрирду кунницIун кув бахIин буллай, гъалгъа тIий ур. – Ина гьавалий къаивкIун, гьан ччай акъарав, принц?

Гьамлет

Гьаттавун?

Полоний

Мяйжаннугу, ци гьавалий икIанссар гьаттаву ухьурча. (Чулухунай.) Аьжаивну мяъна дусса жавабру дулай ванал ца-ца чIумал. АхIмакьшиву цийва бияла бакъа я аькьлулаща, я кIулшилуща лякъин къашайсса жавабрайн тIайла дацIай. На, вагу кьаивтун, мугьлат бакъа лавгун, ттула душ ванащал хьунабакьин баннача. ХIурмат лавайсса принц, на икрангу бувну, гьан ихтияр ласун ччай ура вища?

Гьамлет

Муксса гъирарай вихьхьун дулунсса зат ттучIа цамур дакъассар; ца ттула оьрму личIаннин, ца оьрму личIаннин, оьрму личIаннин.

Полоний

ЦIуллу аннав, принц!

Гьамлет

Бизарсса хъунив хьу хIудулт!

 

Буххай Розенкранц ва Гилденстерн.

 

Полоний

Принцнах луглай бурув? Вана ва шикку.

Розенкранц (Полонийхь.)

Заннал яаннав, сэр.

(Полоний лагай.)

Гилденстерн

Ттул хIурмат бусса принц!

Роэенкранц

Ттул хъинну ххирасса принц!

Гьамлет

Ттул ххаллилсса дустал! Ци иш бур, Гилденстерн? Гьа, Розенкранц? ОьрчIрув, цукун буру кIиягу?

Розенкранц

СсалчIав къайгъу бакъасса жагьилтал кунма.

Гилденстерн

Кайпрайгу бакъару, оьккинугу бакъару. Жуйн Фортунал (17) кьяпуйсса къунчу учин къабучIир.

Гьамлет

Амма зу ганил уссал чIаннугу бакъануккару?

Розенкранц

Я вай, я тай бакъару.

Гьамлет

Туну зу ганил цIунучIа бурувкьай ягу ганил бивхьусса цIимилул дязаннуву бурув?

Гилденстерн

ТIайламур бусан, жул иш ганичIа личIину лавайну бакъассар.

Гьамлет

Фортунал хIаями кIанттаву? Гьо, тIайлассарарч, га лурзур. ЦIусса ци бур?

Розенкранц

Бакъар цичIавгу, так ца дуниял тIайла дацIлацIаву дакъа.

Гьамлет

Дуниял тIайла дацIлай духьурча, ахирзаман букIлай бикIантIиссар. Амма, ххирасса дустал, ци аьй хьур зуй Фортунал хьхьичI, шиккун, ва дуснакьравун, багьну бурухха?

Гилденстерн

Дуснакьравун, принц?

Гьамлет

Дания дуснакьрихха.

Розенкранц

Туну дуниял щаллагу дуснакь духьунссар.

Гьамлет

ДикIангума ххаллилсса: ца бяла ссатиллащалсса, чIануцI къатращалсса ва кIалангирттащалсса. Дания тIурча миннуву яла оьккимурди.

Розенкранц

Жун мукун къабизай, принц.

Гьамлет

Туну зунни му мукун къабикIантIисса. Дакъассар цичIав цийнура цурда ххуйсса ягу оьккисса. Зат оькки-ххуй дайсса мунил пикри бувкунни. Ттун Дания дуснакь бур.

Розенкранц

Мунияча винна хъуншиву ччишиврул бухьунссар вин дуснакьну чIалачIи буллай. Вил дакI Даниянавун къалаглай дикIантIиссар.

Гьамлет

Я Зал! Дазу-зума дакъасса дунияллул паччахI нава ххай икIавияв, гьивхьхьул макьарттуву халват* хьун бюхъарча. Так вай оькки макIру ккаклай къадиркIссания!

Гилденстерн

Хъуншиву ччишивруллихха ми макIру ккаклаки дуллалисса, хъуншиву ччинал цалла мяънара макIлил пархханнур*.

Гьамлет

МакI цурдара анжагъ пархханнурхха.

Розенкранц

ТIайлассар. Ттул пикрилий, хъуншиву ччишиву муксса, гьава кунна, куклусса затрихха, хIатта ххютгума мунил дакъассар, му ххютлилгу ххютри, пархханнаралгу пархханнур.

Гьамлет

Му чIумал жула пакьир-пукьаратал мяйжаннугусса чурхру буми хъанай бур, паччахIтал ва къуртIручитал тIурча – ми пакьир-пукьаратурал ххютру хъанай бур. Амма жува аэварданувун гьарча къахъиннив? Аькьлукаршиву дуллалаврил ттул бакI цIун бивкIунни.

Розенкранц, Гилденстерн

Жу вин ччимур бан хIадурссару.

Гьамлет

Ми зару аьркин бакъар. На зу вайми ттула къуллугъчитуращал архIал буллан ччай акъара. Цанчирча, тIайламур бусан, ттуха хъинну кьадарну къуллугъ буллай бур. Дустурахь кунма цIуххиннача, зу Элсинордай (1) ци дуллай буру?

Розенкранц

Жу вичIан хъамалу бувкIссияв. Цамур мурад бакъассия.

Гьамлет

На кунасса байчаранал барчаллагьгу мискинссар бикIайсса. Амма на зухь барчаллагъ тIиссара, ттул аьзизсса дустал, ттула барчаллагь мурчIи кIапIикIрал багьа бакъасса бушиву кIулну бунувагу. Зул хъирив цучIаввагу гьан къаувнав? Зу зунма ччай бувкIрув? Зу хушрай бувкIрув? Ттущал дакI марцIну бикIи. Гьу! Бусияра!

Гилденстерн

Цири жу бусан аьркинсса, принц?

Гьамлет

Зунма ччимур, так зура дулара жаваб. Зул хъирив гьан бувну бур. Зул ярунниву ца мукIрушин куннасса зат дур, зул духIиндараща кьюлтI дуллай, дан къахъанахъисса. Ттун кIулли, хъинсса паччахIнал ва паччахIбиканал зул хъирив гьан бувну бивкIссар.

Розенкранц

Ци мурадрай, принц?

Гьамлет

Мурихха зу ттухь бусан аьркинмур. Так ттул хъунмасса миннатри, жула оьрчIнийрасса дусшиврул, танира дурсса ччаврил кьутIилул, пикри-хияллал ва ттуяр пасихIну махъ бусан шайманал буцин тIий бивкIсса цайми хIуччардал хатирданун, хIивил-тIивиллу кьабивтун, бусияра ттухь, гьан бувнавкьай зул хъирив, къабувнав?

Розенкранц (Лагьну Гилденстернухь.)

Ина ци учин тIий ура?

Гьамлет (Чулухунай.)

Ай, цIитI бивкIуннича зуву бумур. – Зуна на ххирану ухьурча, кьюлтI мабулларди.

Гилденстерн

Принц, жу бучIан бунну.

Гьамлет

Циваннивгу на зухь бусаннахха. На хьхьичI бусарча, зун мукIру хъанан къабагьантIиссар, паччахIнайнгу, паччахIбиканайнгу зул дакI тIайлашиврунгу ца чIаракссавагу зарал къабиянтIиссар. Махъ ппурттуву – ттун ттунмагу циваннив къакIулли – на тяхъа акъа хьуну уссара. Кьариртун уссара муданнагу нава дуллай ивкIсса завуртту. Мяйжаннугу, ттул дакI мукун кIуларгун дурхха, ва ххаллилсса тIутIал марсса куннасса дуниял ттун ца уртту къаххяххай ххялину чIалан дикIай; ва гьаварал бувцIусса эмаратсса чятир, ва ххаллилсса ссавнил гъуни, ва мусил цIаран лархъун, пперха тIисса караматсса магъи ттун ца цухханнарал, ца лахъай аэарданул кьункьал нанисса ссихIираха лащай. Цуксса магьирну ляхъан увну урив ххал ара инсан! Цал аькьлулул алвагьшиву! Аьмаллал камилшиву*! Дазу-зума дакъашиву цал гьунардал! ЧIалачIиндарал ва занакьулулул! Малаикшиву тIуллал! Илагьийшиву* гьайбатрал! Аьламирттал* аьламат! Гьарица ляхъан дурмунилгу таж! Унугу, цири ттун ва аьрщарал кици? Ва дунияллий на ххари ансса инсан акъар. Юх, инсангур бакъасса, зул хъяхъаврил зу цамур пикрилий бушиву чIалай бунугу.

Розенкранц

На цичIав учин ччай акъассияв, принц.

Гьамлет

Туну на, нава ххари ансса цаягу инсан акъар, кувкун, циван хъяй уссияв?

Розенкранц

Принц, ина ххари ансса инсантал бакъахьурча, цукссава ябакI бувтун кьамул байвав ина артистал, тIисса пикри хьуна ттун. Жу ххуллий гайннал хъирив лавру. Гай вихь, цала касмулия хIаз ласи, учин ччай бия.

Гьамлет

Ми ци артистал бияр?

Розенкранц

Тай вин ххуй бизайсса тай бияхха – хъун шагьрулул трагиктал.

(Дюдурдал чIурду баллай бур сахIналул* махъа.)

Гилденстерн

Вайнна артистал цивппагу.

Гьамлет

Агъатал, на ххариссара зу Элсинордайн (1) бучIаврия. Дулара зулла кару. НенттабакI тIитIаврил цилара духIингу, ххуллу-ххагу буссарча, зуярва ххуйну на аьртIистал кьамул буллалисса ххай зун къабизаншиврул на му ххуттава къаукканна. Зу бучIаврия на ххариссара.

 

Уххай Полоний.

 

Полоний

Ссалам, агъатал.

Гьамлет

АцIула, Гилденстерн, инагу, Розенкранц. Гьарца вичIилун ца-ца вичIидихьу. Ва жула хьхьичI авцIусса хъунав хьу чIиви оьрчI уттигу аццава уккан увануккар.

Розенкранц

Бюхъай му аццаву кIилчингу авхIуну икIан. Хъунав хьу чув кIилийнусса чIиви оьрчIри, тIун бикIайхха.

Гьамлет

Ванал учин ччимур на ва зума ахъаннинва бусаннахха. Бургикьай, ва увкIссар артистал бувкIшиву бусан. Ина учин тIимур тIайлассар, сэр, итни кьини кIюрххил-я му иш хьусса, хъинну тIайлассар.

Полоний

Ттул агъа, вихь бусансса цIусса хавар бур. Росций (18) Румлив* артистну ивкIсса чIумал...

Гьамлет

Ттул агъа, вихь бусансса цIусса хавар бур. Росций Румлив аьртIисну ивкIсса чIумал...

Полоний

Принц, жучIанма аьртIистал бувкIун буссар.

Гьамлет

Ккиш, ккиш.

Полоний

Ттул наамусрал...

Гьамлет

Гьарца чув ттуккуй бурттий...

Полоний

Дунияллий яла ххуйми артистал, ччимур журалул пьеса бишин бюхъайсса: кьурчIисса, тяхъасса, ччаврийсса, тарихийсса, ччаврийну-тяхъасса, тарихийну-кьурчIисса, тяхъану-тарихийсса, кьурчIину-тяхъану-тарихийну-ччаврийсса, бакI-магъ дурчIин къашайсса сахIнардая* байбивхьуну, ахир дакъасса поэмарттайн бияннин. Цан Сенекагу (19) къазахIматссар, Плавтгу (20) хъиннува бигьассар. ДакIних дуккавриву хьуннав, экспромтраву хьуннав цащал лаян шайсса цучIав акъассар ва дунияллий.

 

Буххай мукьа-ххюя артист.

 

Гьамлет

Ча бувкру, агъатал! Ча бувкру цинявгу! На хъинну ххариссара, зу цIуллунну, сагъну ккавккун. Ча бувкру, ххирасса дустал! Агь, вана ттул танивасса дусгу! Ттун ина махъва-махъ ккавкния шийннай вил лажин чурчари хьуну дурхха. Юхссагу вин ттуяр ялтту уккан ччай бурив? Вагь, ттул хьхьичI бавцIусса ва цури? Ттул чIава бика! Ссавнийсса Залуннайн хъарашав, ттун махъва-махъ ккавкния шийнмай ина щаллусса никъурал ссавничIан гъан хьуну бура. Заннайн леххаву тIиссара, вил чIу букьва хьувкун, ссувссусса къарапул кунма, инагу тийнмай къабутаннав, тIий (21). Агъатал, ча бувкру! Гьура, зула магъиршиву ккаккан дара. Ца ххаллилсса монолог.

1-ма артист

Цумур монологри, ттул хъинсса принц?

Гьамлет

Цал ина ккалай ттун бавссия тачIав къабивхьусса ца пьесалул монолог. Му Энейл (22) Дидонахь (23) бувсъсса хавар бия. ЛяличIинува ххуй бизайва Приам (24) ивкIусса куц бусласисса кIану. Агар му винма ххуйну дакIний бухьурча, байбиша ва ххуттая. Гьула, ацIу, гьула, ацIу!

Оьттух къанехсса Пирр (25) аслан хханссия...

Цамур куццуй. Дайдихьу Пиррдуя дуссар...

Оьттуххувсса Пиррдул ярагъ лухIия,

Пикри лухIи-цIан-я га лухIи хьхьуну,

Цув лаивкIун ивкIсса чал лякьа (26) кунма.

Утти лухIи янна оьтттувух дурккун,

ЯтIухлай бакIрая ччаннайн ияннин,

Га ия хъиннува оьхIалну чIалай,

КIири кIичIирттаву ччуччукьуру хьу

Буттахъал, ниттихъал ва оьрчI-душваврал

Оьтту бия тавтун цал лаххиялий.

Сситтугъунну* яргсса цIарал ламагу

ЧIирттая, магъая заллухърулитIун

Чани буллай бия, нааьна кунма.

ЦIарав ва сситтуву, оьттул увцIуну,

ПицIурду куннасса оь яруннищал;

Дужжагьирал сиччин* куна, Пирр ия,

Луглай, хъунав хьусса къужлух Приамлух.

Гихунмай ина букки.

Полоний

КIа Заннайн, принц, ххуйну бувккунни, пассихIну ва бюхханну.

1-ма артист

Ахиргу, лявкъуна ганан та нахIакь

Юнаннащал* талай. Танал кугьна* тур

Дагьуна кIунттища, цал ка дарчIаврил.

Дири увккуна Пирр талатаву дан

Данди ацIансса гуж цай бакъанащал.

Рищун гьаз дайхтура, оьхIалсса турлил

ЩютIлилва щях ищун увуна Приам.

Микку цIунцIиялул кьус бивтсса кунма,

Гъярж увкуну багьсса чIирал лахъ чIунил

Къагъ хьун увсса куна, хьуна оьхIалчу.

Приамлуйн гьаз дурсса ганал га тургу

МикIирайн дурккуна гьаваллавура,

Суратрайсса залим* укуна, Пирргу

Бан ччимур биттур бан бияла бакъа

ЛивчIуна.

Жунмагу чIявуну ккаккай вава иш –

Ттуруллив дарцIуну, чIу-чIитI бакъа ссав,

Гьава тIурщу къатIий, аьрщи тIурча щяв

ДиркIуну дирхьуну. Цакуну къу-аьс

Куну, ссав хъя учай. Мукуна Пирргу

КIулшилийн учIан ай чантI ку кьисасрал,

Циклопрал (27) кьютIилу Марслул (28) хIурнилийх

Къарищунну бищай оьхIалсса къилинж*

Пиррдул Приамлуйх.

Бат хьу, бат хьу, лурзи Фортунай (17)! Залтал,

Зеххияра цища цил ихтиярду!

Гъагъияра нигьру, шалкри, вярагу

Экьи бутияра ссавнил гъунттуя

Дужжагьрал цIаравун!

Полоний

Хъиннува лахъи бунни.

Гьамлет

КутIа бан вил чIирттаращал гьан баннуча даллакначIан*. Ттул тавакъюри, букки гихунмайгу. Ванан так шярал шаммарду ягу хIая дакъа анекдотрур аьркинсса, акъахьурча ва шанан икIайссар. Ккалакку гихунмайгу! Гьекубая (29) букки.

1-ма артист

Аман, кьюкьин баву паччахIбиканал.

Гьамлет

"Кьюкьин баву паччахIбиканал?"

Полоний

Му хъинну хьунни "кьюкьин баву паччахIбиканал" – хъинну хьунни.

1-ма артист

...Левчуну нанисса бачIва ччаннащал,

Лама лещануксса мукьал неххащал,

Цил таж бишай бакIрай кьютIгу бавхIуну,

ОьрчIру буллалаврил кьавкьсса (30) чурххайгу

Гьухъун кIанай, нигьал зурзу тIий буна,

Шанул пута* кай-кай дурну хъап-шаплий.

Га ккавкнал Фортунал (17) бакIрайн данссия

Шатлул мазралнияр оьсса нааьна.

Ссавнийсса залтуран ххал хьуссания,

Цила яруннил хьхьичI пIякь бивкIун чIалай,

Ласнал базу-базу турлих буруслай,

Пиррдул буллалисса оьсса хIазирах

Ккиз лавгун буруглай ливчIсса Гьекуба,

Ганил хханххирава бувксса леххаврил

Ссавнил яруннил цIу итти данссия;

Залтуран оьккину сси бизанссия,

Цан цIими бухьурча зумув ссихI бунай.

Полоний

Бургияркьай, да, ванал лажингума даххана хьунни, яругу мукьал бувцIунни. Лажинни, гьабара.

Гьамлет

Хъинни, ливчIмур ина ттухь ттухьвалу буккинссарча. – Ттул хIурмат бума, ина артистураха ялув авцIуну ххуйсса къуллугъ бан банссархха? Вин баврив, вай ххуйну кьамул бан бува, цанчирча артист заманалул дагьанигур, таварихгур. ИвкIуну махъ вила чарий оьккисса чичру дан диртун хъинссар, сагъну унува вайннал оьсса мазралун агьаяр.

Полоний

Принц, вай цанма лайкьсса куццуй кьамул бантIиссар.

Гьамлет

Юх, къучагъ. Заннайн хъарашав, мунияр цукссагу хъинну! Гьарца кас цана лайкьсса куццуй кьамул улларча, нурхьлуща ххассал хьун щища хьунссияр! Ина ми кьамул бува вила яхI-намусраха лавхьхьуну. Цуксса вай лайкь бакъасса бурив, муксса вил хъиншиву машгьур хьунтIиссар. Буца вай.

Полоний

Бачияра, агъатал.

Гьамлет

Насияра мунащал. Гьунттий жува пьеса бишинтIиссар.

(Полоний ва ца личIаннин циняв артистал лагай.)

ВичIи дишала, ттул танивасса дус. Зуща хьунссарив "Гонзаго ивчIаву" (31) бишин?

1-ма артитс

Хьунссар, ттул заллу.

Гьамлет

Гьунттий жува му бишинну. Вища на ляхъан бувсса ца ацIния кIива ягу ацIния ряхва хха лахьхьин хьунссархха?

1-ма артист

Гьалбатта, принц.

Гьамлет

Гьаксса хъинни. Насу та агъанал хъирив. Ява танай махъяхъри.

(1-ма артист лагай.)

Розенкранц

Жул хъинсса принц!

Гьамлет

Заннал ябаннав зу!

(Роэенкранц ва Гилденнстерн лагай.)

Навала ура.

Агь, ци учIи акъа лагъра на ивкIсса?

Кьюкьала! Нааьна! – Тти ва артистнал

Хияллаву, ляхъан був гьавасраву

Ца мютIи дуннихха шикку цала рухI

КIулшилийн, цувагу ранг кIяларххуну,

ЧIу баххана хьуну, яру мукьаву,

Гьайбат хияллацIун дахIлахIи дурну.

Ссал цIаний? Ссал ялув? Гьекубал ялув?

Цур ванан Гьекуба я Гьекубан ва,

Ваксса ганил ялув макь экьи рутIлан?

Ци къабулланссия цал диркIссания,

Ттул кунна, интикьам ласунсса савав?

Щалвава сахIнагу* мукьай шювшуну,

Оьсса ихтилатрал вичIив къюкI дуллай,

Банссия авлия бунагь цай буми,

Цаххандарал – марцIми, чяш хьун – къакIулми,

Яру ва вичIивгу хIайран данссия.

Нарив,

ХIудусса, къансавсса къаркIуда куна,

Кьаагьну, меж ивкIун занай уссара,

РухIрацIа, тажрацIа ва давлатрацIа

Увсса паччахIнахлу цичIав къабуллай.

Ягу на вархьуннав? Цур уккайсса ттухь

"ЯхIбакъуй" учинсса? БакIрайх рищунсса?

Итта-иттав "щялкъуй" ттухь чин уккансса?

Ягу чIири бивттун, иттах бищунсса?

Ягу май бугьансса? Уссарив цучIав?

Гьа-а-а!

Заннайн, бухIанссия: вар, ттул ттиликI дур

СситтучIи дакъасса, хьхьилул куннасса,

КьурчIи къабизаван ттуйвасса зулму.

КъадиркIссаниярив, най унувава

УчIиакъул нурчIи на хъатIрал хьхьичIун

Дуртун дикIанссия. Агьа, кьадарсса чув!

Лурзисса, лавмартсса ва оьхIалсса чув!

Я кьисас!

Цанна на ттуккусса? ДахIалайрихха –

ИвкIусса буттал арс нава унува,

Ссав ва дужжагь буна кьисасрайн оьвтIий,

Лурэу куна, ссугай дакI рахIат дуллай,

Хъаннил мукъурттихун агьну уссара,

ТахIнишюшу куна!

Пуй! ЧантI уку, ттул ня!.. Гьагь. Ттун бавссия

Театрдануву пьеса ххал буллай,

Тамаша буллайсса тахсиркаргума

Оьшиву дуршиврий мукIру шайссар, тIий.

ИвчIаврил гьарца за ашкара байссар,

Цин маз къакIулнугу. На артистурахь

Ци-бунугу ца за биша учинна,

Буттауссин буттал ажал ккаккансса.

Та иттав уруглай, гьарза аьч банна.

Цимурца бувчIинссар, ца зурэу чайхту.

ЩяйтIан бивкIсса хьурча га ттун ккарксса рухI –

Ччинайн кIура баен цища шайссархха,

Хаснува, на куна, къума лагаврил

Аькьлу зазв хьунал я бахIин ци бур! –

Ттун хIучча аьркинни ванияр хIакьсса.

ПаччахIнал намусран цища гьич буккан

Къахьунсса куццуйсса данна на луркIан. (Лагай.)

 

 

III-мур пардав

 

1-мур сахIна*

 

Элсинор(1). Къалалувусса къатта. Буххай паччахI, паччахIбика, Полоний, Офелия, Розенкранц ва Гилденстерн.

 

ПаччахI

Туну, къашай чардув га мукIру уван,

Авлия хьу мишан цан дуллайссарив,

Цан уссарив цала паракьатсса дакI

Укун пикри бакъа аьраттал дуллай?

Розенкранц

Ххуй акъа ушиву бакIрайн ласлай ур,

Амма савав цирив бусан ччай акъар.

Гилденстерн

ЦIухху-бусу буллан ацIлай га акъар,

Гай цала ахIмакьсса макрурду буллай,

МукIру къахьуншиврал хьхьичIа укьлай ур.

ПаччахIбика

Кьамул цукун бувру?

Розенкранц

Гьаксса хIалимну

Гилденстерн

Амма аьчух акъа.

Розенкранц

ЦичIав цIукъаххай,

Жаваб дулун тIурча хIадурну икIай.

ПаччахIбика

ХIарачат къабардув га аьлахъан ан?

Розенкранц

Ххуллий жун артистал хьуна бавкьуна.

Му хавар бавукун, га ххари хьунни.

Гай цивппагу цIана шиккури бусса.

Ганал тавакъюврайн бувну, бюхъайссар

Гайннал пьеса бишин.

Полоний

Хъинну тIайлассар.

Зухьгу бухьхьи, куну, миннат ба, куну,

Тавакъюв бувунни ганал ттухь ттухьва.

ПаччахI

На хъинну ххарира, му хавар бавну,

Ххарину учIанна му ххал бувангу.

Зу тIурча уттигу хIарачат бара

Га аьлахъан уван.

Розенкранц

Хъинни, ттул паччахI.

(Розенкранц ва Гилденстерн лагай.)

ПаччахI

Ттул нацIу Гертрудай, инагу насу.

Жу кьюлтIну Гьамлетлул хъирив гьан барду,

Ваца хаварсизну кунма, шивахсса

Офелия бакIрайн багьаншиврул цан.

Ганил ппу ва нарив миннан къакIулну

Арх бакъа лабивкIун хъирив бацIанну:

Ялар кIул хьунтIисса принцнал тIуллайну

Азарданул савав мяйжаннугусса –

Му ччаву дуссарив я дакъассарив.

ПаччахIбика

На вийн мютIиссара. Ча. Офелияй,

Гьамлет акьлулува уккаврил савав

Вил ххуйшиву дуну гьакссагу ччива.

Вилагу, ганалгу адав дуручлай,

Га тIайласса ххуллийн уцинссар, тIисса

Умуд вил марцIшиврийн бура бивхьуну.

Офелия

Гьаксса ччива, бика.

Полоний

Офелияй, ина шивах заназу.

Жува лабикIанну, цIимилул заллуй.

Инавалушиву чIюлу дан кунна,

Лу ккалакки мишан дуллалу. Бугьи.

Укунсса буру да жува цинявгу:

Иш багьний, динчинал лажингу дурну,

НицIаяр нацIуну щяйтIангу ккаккан

Буван шай жущава.

ПаччахI (Чулухунай.)

Му хъинну тIайлар:

Рищайсса цIун хьунну ттул ас-намусрайх!

Дугъанну къадурксса лурзул куцнияр

ЧIюлу мукъурттилу кIучI дуллалисса

Ттул къел оьккихьунссар. Агь, ура кIуну!

Полоний

Та най ур, ттул паччахI. Ачу, гьаннуча.

(ПаччахI ва Полоний лагай.)

 

Уххай Гьамлет.

 

Гьамлет

ЯхI бан ягу къабан – вана вин суал.

Цири лайкьмурвагу – оь кьадарданул

Къапазру мютIийну духIлахIавурив,

Юхссагу баранбал увккун, балардал

Аьтарттущал талай, гай бух бавурив?

ИвчIан, шанан – анжагъ. Ва кIулну икIан

Учин бюхъайшиву, утти къурталссар

ДакIнил дардисан ва чурххал аьзият.

Цияр чIа учинсса дуссарив ахир?

ИвчIан, шанан. – Шанан! Ва макIру ккаклан?

Вана дайшишругу. Цукунсса макIру

Ккаклан дикIайссарвав чурхгу ялату

Ливккун, хъун шанулгу бувгьуну мукьах?

Вана вари жува пана оьрмулул

Аькьува лахъи дан буллайсса савав.

Цуманал-я бухIан залимнал* зулму,

Заманнул ябацIу*, къудурнал къуртIру,

Хъявринсса ччаврил цIурхь, судрал даччинну,

Хаснува лайкьакъул лайкьма ас бакъа

Кьюкьин ан дуллали япахъяншиву*,

Так ца ххаржан щуну цащала цала

ХIакъи-хIисав дуван бюхълай буния?

ЗахIматсса оьрмулул гьивугу ларсун,

Цумая угь-къак тIий ачин рязима,

Цаягу ивкIума зана къавхьусса

Та дунъяллиясса ццах бакъания

Тадвир* гъагъан буллай, яхI лахIан буллай,

КIулбакъамуничIан ливхъун лагаяр,

КIулсса оь балава ккухIлахIи уллай?

Пикрирдаллу жува чIуртунтал байсса.

Укун къириятрал яргсса ранг лиххай,

Магъмунсса щугълурдал гъама даркьуну;

Дузрайн дуккан кунна найсса давугу

Аькьлулул къукъуццув дяркьуну личIай,

Цил цIа-бакI, цил мурад хъамава бивтун.

Сус! Гьар! – Офелияй! Ххаллил изажай!

Вилла дуаьрттавух ттул цIагу кIицI да.

Офелия

Цукун ура ина, принц, махъ ппурттуву?

Гьамлет

Ххуйну, ххуйну, ххуйну. Жан цIуллу даннав!

Офелия

ТтучIа ина пишкаш дурсса затру дур.

Принц, ттун вай махъуннай дулун ччивахха.

Миннатри, ласи вай махъуннай.

Гьамлет

На? Юх!

На вин тачIав цичIав пишкаш къадурссар.

Офелия

Дурнакьай, дурна, принц, му вин дакIнийссар.

Дуллумур хъиннура авадан дуллай,

НацIусса махъругу ялув бишайва.

Тти му нацIушиву къалирчIунахьур,

Ласи вай, принц. Цивппа къаччан хьуну махъ,

Чил дуллумур марцIнан гьич къаччиссарча.

Лажиннича, ласи.

Гьамлет

Гьа-гьа! Ина марцIссарав?

Офелия

Принц!

Гьамлет

Ина ххуйссарав?

Офелия

Ина ци учин ччай ура, принц?

Гьамлет

Ина марцIссагу, ххуйссагу бухьурча, вил марцIшиврул вил ххуйшивручIа ци къадикIайссар?

Офелия

Ттул принц, ххуйшивручIа дишин яла лайкьмурдарагу марцIшиву дакъарив?

Гьамлет

Гьа! Му тIайлар. Цанчирча ххуйшиврул марцIшиву зуна буллали дантIиссар, марцIшиврул ххуйшиву цихара лащан даннин. Му танигу парадокс-я, жула заманнайрив му мяйжанва хьунни. Ттун ина ххирассияв.

Офелия

На, принц, мяйжаннугу, мунийн вихссияв.

Гьамлет

НахIакьра ина ттуйн вих хъанай бивкIсса. Цуксса жалгъа дулларчагу жула вярттурай марцIшиву, жуватурасса кьанкь духлаган дан къабюхъантIиссар. Ттун ина къаххирассияв.

Офелия

Гьакссагу хъяврин хьуну бивкIун бура туну на.

Гьамлет

Килисалувун, халват* хьун насу. Ссан аьркиннур на кунмасса вирттал ссавнил ва лухччинул дянив ххярка тIутIисса? Хасмушталлу жу циняв, жуйн цаннайнвагу вих машара! Насу вила килисалувун! Вил ппу чуври?

Офелия

Шава, принц.

Гьамлет

Мунал хъирив кьункьула дишаван аьркинссар, вила шаппами авлияшиврун бихьлахьу, куну. Барчаллагь!

Офелия

Я цIимилийсса Зал, кумаг бува ванан!

Гамлет

Щар хьурча, нааьна даннахха на вийн. МикI кунма, марцIну, марххала кунма, кIялану ина бунугу, бухьттан вия къагьантIиссар. Насу килисалувун. Барчаллагь! Юхссагу вин чара бакъа щар хьун ччай бурив? Туну хьу ахIмакьнан: аькьлу буминнан кIулссар, цукунсса гъаттарайн цивппа буккан байссарив зу. Мугьлат бакъа килисалувун! Барчаллагь.

Офелия

Я кьуват бусса ссав, ххассал ува ва!

Гьамлет

Вайксса бавссар ттун зул дугъаннардаятугу* – гьар. Заннал зун ца лажин дулай, зурив зунна цамур дуллан бикIару. Гьачарду буллан, ардибидибиди-урдибидибиди буллан, чIав-чIав тIун ххирар эун. Заннал ляхъан дурмунийнгу чулий цIарду дизлан бикIару. Зула зувагу байнаваршиврун* бишару. Юх, гьар! Укуннахха на авлия хьусса. ХъатIияту гъалгъавагу бикIан къабюхъайссар. Ттинин лащу-щаллу хьуми – бикIийча тти ми цинявгу, ца личIаннин. Махъми бусса куццуй бикIанссар. Килисалувун! (Лагай.)

Офелия

Агь, багьайсса куртIсса, алвагьсса аькьлу!

Цумучув*, виричув, аькьил, я, тур, маз,

Ххаллил паччахIлугърал умуд ва тIутIи,

Адаврал дагьани, авурданул гуж,

Эбратралгу эбрат леркьун ларгунни!

Нарив, хъаннил дянив хъя чавай бура,

Ванал хъардал ницIал тIин зумувнува,

Ванал цумусса* ва авкьатсса акьлу,

Хъя кусса занг кунна, гъярж тIисса баллай,

Ванал тIутIул симан оь ссакаратрал

Даччан дуллай чIалай. БивкIу, пIякъ уку,

Ккаклакимур ккаклай, ккавкмур ккавккун махъ!

 

Буххай паччахI ва Полоний.

 

ПаччахI

Ччаву? Ччаврил бакъар ванал хияллу.

БювчIусса ихтилат цал бакъанугу,

Къакру тIийгу акъар. Ванал дакIниву

КъитI диркIун дур цирив ца магъмуншиву.

Мунил гъели бувсса ккунуккирттава

Итабакьин бюхъай ца оьсса бала.

Мукун къахьуншиврул на мугьлат бакъа

ХIукму бан багьлай бур: ацIан къаивтун,

Гьамлет тIайла уккан Ингилиснавун,

ДатIинсса дишала багьана дурну.

Бюхъайхха хьхьирирду, цайми кIанттурду

Ва личIи-личIисса аьдатру ккаклай,

Ня гьалак дуллайсса, аькьлу лиллайсса

Ванал дакIнил дардру духра лагангу.

Мукунсса хIукмулийн ина ци чара?

Полоний

Му хъинну хьунссия. Так, ттухь цIуххирча,

Мунал къумашиврул бакI ва багьана

КIидачIин къархьусса эшкьи-ччаву дур.

Гьу, Офелияй, вин цичIав жухь буслан

Аьркиншиву дакъар – гьарзат бавунни.

БикIувча, ттул паччахI, гьарза вин ччикун.

Так пьеса бивхьуну къуртал хьуну махъ,

Гъалгъа бача ниттил, паччахIбиканал,

Аьчухсса ихтилат бан анмур бувну,

Лажин-лажиндарайн мунахь цIуххийча.

Ттухьхьунгу, ттул паччахI, ихтияр дула

ВичIи дишин. Агар му кьжлтI хъанарча,

Яла тIайла укки Ингилиснавун.

Ягу угьи, акьи.

ПаччахI

Юх, вана ттул махъ:

Кутак ду ахIмакьнах мякьну бур дуснакь. (Лагай.)

 

 

2-мур сахIна*

 

Къалалувусса хъун къатта. Буххай Гьамлет ва артистал.

 

Гьамлет

Ттул тавакъюври, махъ лахълахъияра ва на эухь тIисса куццуй, илкинну. Агана ттун, чIявуми артистуран ххирасса кунма, кьакьари ххябукканнин леххаву тIутIаву ччай диркIссания, на ми махъру шагьрулул мангъуштурахь* букки учинтIиссия. Кару-кару дуллай, гьавагу ххуку мабулларди.

1-ма артист

ДакI дарцIуну икIу, намусрал заллуй, къадуллантIишиврий.

Гьамлет

Аммарив хъинува ласу бувхIунугу мабикIари. Зухь зула акьлулул дилушача дарс. Махъ аьмалдануцIун*, аьмал мукъуцIун бавкьуну бачин булувара. Хаснува хIарачат бара тIабиаьтрал цила ккаккан бувсса хахлива къабуккан. Гьарцагу хъиннува хъун буллалаву театрданул мурадрайнна къарщи дуклакиссар, цанчирча мунил уттининссагу, уттиния тийнмайссагу буржри тIабиаьтрал дагьани шаву, хъинбалалун ва аскишиврун цила-цила лажин ккаккан даву, гьарца заманалун, гьарца чувнан цала-цала симан ва куц чIюлу къабувну, ккаккан баву. Шикку хъиннува хIарачат булларча ягу аьркинссаннуяр чансса гуж бихьларча, аьвамтал* шад буккан бюхъайссар, амма за кIулсса инсан пашман хьунтIиссар. КIулчунал бивщумур кьимат тIурча, зунма кIулну бикIан ччарча, зал бувцIусса агьулданул бивщумунияр лавайссар. Ттун бакIрайн багьссар артистал, миннаву цIардура-цIарду дуллай, машгьур бувссагу, бусурманну бусурман бакъасса, чапурну чапур бакъасса, хIатта инсантураха цукунчIавсса лащиннагу дакъасса. Миннал ца заназин дикIай, ца леххаву бикIай. Цума багьлух увгьу усттарнахь ан увнавав ва инсан тIабиаьтрал, тIий, махIаттал хъанан икIара.

1-ма артист

Ттул умуд бур, ми зару жучIа чанссар, тIутIисса.

Гьамлет

Бухвалаган бара. Хъярччитурал роль дургьуми чивчумунияр ххишала цичIав буслан мабитара. Акъа ца-цагу уккай пьесалул агьамсса, тамашачитуран хIисав ласун аьркинсса кIанттаву ца ааппаппа дурцуну, агьалинаву яла Заннал рирщуми хъяхъи буллалисса. Му гьич къабучIиссар, хъинну нагу-начссар мукун кьювкьуну цана цува ххуй излазаву. Наси, хIасур хьи.

(Артистал лагай.)

 

Буххай Полоний, Розенкранц ва Гилденстерн.

 

Ци тIарар, милорд, учIанна тIарив паччахIнал пьесалух урган?

Полоний

ПаччахIбиканалгу бучIанна, кунни.

Гьамлет

Артистал анавар буккан ба. (Полоний лагай.)

Зувагу гьарча къахъинав гай анавар буккан бан?

Роэенкранц, Гилденстерн

Хъиннни, принц. (Роэенкранц ва Гилденстерн лагай)

Гьамлет

Гьораций!

 

Уххай Гьораций.

 

Гьораций

На вил чIарав ацIан хIадурссара, принц.

Гьамлет

Гьораций, уттинин ттун ккавкминнаву

Инаксса ххаллилсса инсан къавхьуссар.

Гьораций

Агь, принц...

Гьамлет

Юх, цIа хIазран дуллай акъара.

ЦIа дурну ттун цири? – вил щалла хъусгу,

Давлатгу дур анжагъ вил аьчухсса дакI.

ЦIа даврил мяъна цир мискинманая?

Аваданнал хъуслийх ланцI тIутIи бача

ЦIа дуван ххиранал цала ницIал маз

Ва цала паргалсса никгу рищача

Хайр биян байнал хьхьичI. Ургу. Инсаннал

Хасият дурчIлачIи хьуния шийнай

Ттул рухIирал ина личIи увунна.

Ци буруккин ккухIлай унугу, ина

КIул хьун къаацIара. Кьадардания

Бивсса цIими бикIу, оьбала бикIу

Ца куццирай ина кьамул бувара.

ТалихIрал заллурхха мукунсса оьгу,

Аькьлугу цахьуну чурххаву бума.

Му тайпалул инсан щютIуххи акъар,

Кьадарданул уф тIий макьан дуцайсса.

Так ччан бивкI-бивкIмунил лагъ акъананни

На ттулла дакIниву кIану бувайсса,

Вингу бувсса кунма. Амма ссавур да.

ЦIана шикку пьеса байбишинтIиссар.

На вихь бувсъссияхха ппу ивкIусса куц.

Пьесалуву буссар мукунмасса иш.

Ттул вихь тавакъюври, му байбивхьукун,

Я буцан мабара буттауссия.

Тахсирданул кьюлтIсса ца лишаннагу

Цава къадуккарча бияла бакъа,

Та жучIанна дукIлай диркIсса Къаралти

Дужжагьирал РухIри, ттул няравугу,

Дуссукъатлув кунма, бугъри так бусса.

Ява, хъинну ургу, вицIун навагу,

АьссаракIи* кунма, я кьутIин банна.

Яла жунма ккавкмур цачIу бишинну.

Гьораций

Хъинни. Агар цурку угьан къахьурча,

АьчIа на дулунна, цурк кьюлтI баврихлу.

Гьамлет

Най бур. Ттун цIуницIа ахIмакь хьун чIунни.

КIанттурду бугьанну.

 

Даннал* марш. Дюдурдал чIурду. Буххай паччахI, паччахIбика, Полоний,

Розенкранц, Гилденстерн ва цаймигу ичIувачалт, мажъаьллу* ларсун нанисса къаралчитал.

 

ПаччахI

Цукун ур ттул ххира уссил арс Гьамлет?

Гьамлет

Гьакссагу ххаллилну. Вихрав? Кьюрщалттулгу бюкьайсса гьавагу бюкълай, банну-хьуннурдугу лялиян буллай. Укун хъинну курчIу ливчI ажарттувагу буч байшиву къакIулли.

ПаччахI

Микку ттуйн багьайсса цичIав бакъар, Гьамлет. Ми ттул махъру бакъархха.

Гьамлет

Утти ттулгу бакъар. (Полонийхь) Сэр, ина университетраву дуклакисса ппурттуву пьесарду бишавривух хIала шайсса ивкIун урахха, тIайлассарив?

Полоний

ТIайлассар, принц, на ххуйсса артистнан ккаллину уссияв.

Гьамлет

Щил роль дугьайссия ина?

Полоний

Юлий Цезардул. Капитолийрайсса чIалъаьлуву на Брутлул ивчIаварда.

Гьамлет

Мукун капиталнайсса кьунча бивчIаву ганал чулуха ххишала дакъа брутуалнайсса къел диркIун дурарч. – Зу хIадурдув?

Розенкранц

Агьа, принц. Гай, ина байбиши учиннин, ялугьлай буссар.

ПаччахIбика

Ттул чIарав цяикIу, ххирасса Гьамлет.

Гьамлет

Юх, аьзизсса нину, шиккумур макьнатIисрал гуж ххишаласса бур.

Полоний (Лагьну ПаччахIнахь.)

Огьо, баяйрив?

Гьамлет

Бика, вил ликкурттайх ишин бучIирив?

(Офелиял ччаннацIух тIитIи акьай.)

Офелия

Юх, принц.

Гьамлет

Аьй-шяйкьу ттулалуш. БакI вил никирттай дишин бучIирив?

Офелия

БучIир, принц.

Гьамлет

Ина бухьунссияв ттун хIая дакъасса пикри хьусса ххай.

Офелия

Хъисгу бакъассияв, принц.

Гьамлет

Гьакссагу ххаллилсса пикри бур ххуй душнил ляхччаннавух тIитIи акьаву.

Офелия

Ци, принц?

Гьамлет

ЦичIав.

Офелия

Вин хIаз бунуккар, принц.

Гьамлет

Щин? Ттун?

Офелия

Угьу, принц.

Гьамлет

Я Зал! На вил ялув кьяцри-кьурттигума баннахха. ХIазвагу къабарча, инсаннал дансса ци дуссар? Бургу, цуксса шадну бурив ттул нину, ттул ппу ивкIуну ларагу кIира ссятрихха ларгсса.

Офелия

Юх, кIива-кIива барз хьуссар.

Гьамлет

Лажинни, муксса чIун ларгссарив? Туну дужжагьрал дюкьаннавкьай дягъу! Къундузирттаву* эананнахха навагу. Я ссав! КIива барз лавгун бунуварив га хъама къаивтсса! Ява, туну, мукун бюхттулсса инсан дачIи шинайвагу дакIний личIанссар, тIисса умуд бурча. Амма, кIа ссавнил Залуннайн хъарашав, ганан килисарду буллан аьркинни, акъахьурча, га хъамава итан бюхъайссар, тIанкIатIала-чу куна. Ганил гьаттай диркIссар, тIар, укунсса чичру: «Гьуя-гьарай, гьуя-гьарай! Чув бура, чу-тIанкIатIалай?»

 

Дюдурду бищай. Дайдишай пантомима (32).

 

Буххай артист-паччахI ва артист-паччахIбика; паччахIбика хъинну нязну паччахIнайн хъямала багьай, гагу – мунийн. Му ганал хьхьичI никирттайн багьай ва лишаннайну цила ччаву ккаккан дуллан бикIай. Ганал му бизан бувну, мунил хъачIрай бакI дишай. Яла миннал чул бай тIутIавун бахьлавгсса кувссай. Га шанан ивкIсса хIисав шайхту, му бивзун лагай. Микку уххай ца инсан, ганая таж ливккун, ганийн ппай учай, яла паччахIнал вичIилувун загьру бувтIун, увккун лагай. Зана шай паччахIбика, паччахI ивкIуну лявкъукун, кьурчIишиву ккаккан дуллан бикIай. Уххай цIунил загьрубутIу кIия-шама ссихIдакъущал ва цанмагу къаччан бивкIшиву мунин бувчIин буллан икIай. НурчIи ларсун лагай. ЗагьрубутIул паччахIбиканан ссайгъатру буллай, му хъин битлан икIай. Му бакIрай къарязи хъанахъимунил дуллан бикIай, ахиргу, рязи шай.

(Циняв лагай.)

Офелия

Ванил мяъна цир, принц?

Гьамлет

Ца дурчIин захIматсса зат дур, мяънагу цирив ца оьхIалшиву.

Офелия

Вай мимирдал пьесалул мурад буслай бурвав?

 

Уххай ХьхьичIмахъ (33).

 

Гьамлет

Ми гьарза жухьва бусантIиссар ва къучагънал. Артистуран ца за кьюлтI бан къакIулссар. Вайннал гьарза бусайссар.

Офелия

ЦIана ккаккан дурну диркIмунил мяънагурив ванал дурчIин дантIисса?

Гьамлет

Гьай-гьай, мунил дакъа, ина ккаккан дурсса ччимур затрал мяънагу ванал дурчIин дантIиссар.

Офелия

Ина оьккисса, оьккисса ура. На пьесалух буруглан тIий бура.

ХьхьичIмахъ

Пьеса бихьлай байбишиннин,

Зухь тавакъюври: лажинни,

ХIаз ласияра буччиннин,

Жу, къурталссар, куну чиннин.

Гьамлет

Ва хьхьичIмахъривав, акъану кIиссурай накьичран кIанай бишинсса шеъри бурвав?

Офелия

Мяйжаннугу, къантIасса бур, принц.

Гьамлет

Хъаннил ччаву кунна.

 

Буххай артист-паччахI ва артсит-паччахIбика.

 

Артист-паччахI

Зувийла чаннасса Баргъ-Феблул (34) пургъун

Хьхьирил ва аьрщарал ялтту дур дурккун

Ва зувира дужин Зурул тураннал

Дирну дур дунъяллийн, хьхьу дуллай чанна,

Жулла кару, дакIру ва эшкьилул махъ

Абадул кьутIилув цачIун хьуну махъ.

Артист-паччахIбика

Бургъи-Зурул цими ссапар барчагу,

КъадухлагантIиссар вил ва ттул ччаву!

Так – гьуя, леххаву! – махъсса ппурттуву

Щалла ххуйну дакъар вил цIуллушиву.

Мяйжанссар, личIину буруккин бансса

Багьана, ттул заллуй, бакъари цалсса:

Хъаниву эшкьилул ва нигьал асар

Я бува-бакъассар, я лап хъунмассар.

Ттул ччаву вин кIулссар ччянияцIара,

Нигьгу ттул оьттуву дуссар мукссара,

ЧIивисса щакгур – нигь, ччаву хъуннаний,

Ччавугу хъун шайссар, хъун хъанарча нигь.

Артист-паччахI

Ххирай, чIун дирсса ххай ура навагу,

Кьувват ливчIун бакъар чурххай бувагу.

Виннив ва дунъяллий дуссар уттигу

Жушлансса ччавагу, бусравгу, сийгу.

Щар хьуну цIусса лас...

Артист-паччахIбика

Ччуччивуй ттул бакI!

Му ччаву шаймур дур хиянатсса* дакI.

КIилчин щар шай щарнин хьуннав нааьна! –

Ца ивчIаннинвар цин ччисса кIилчинма.

Гьамлет

Ла*! Ла! (35)

Артист-паччахIбика

Эшкьи дикIайххурав кIилчинма ласнах?

Му ташу мюхтажссар анжагъ мюнпатнах.

Ччаврил шаний цама ласнайн ппай чаву

Дур хьхьичIма лас кIилчин цила ивчIаву.

Артист-паччахI

КIулли, вила мукъуйн вил дакIгу вихссар,

Амма жулла кьастру лияйсса журар.

Ниятру лагъартри жула пикрирдал –

Цив цIакьну ляхъайссар, цIуцIнассар цирда.

Ахъулссагу дикIай цIакьну мурхьирай

Щюллину дуссаксса, дирувкун, дагьай.

Анавар буккару жува хъа буллан,

Оьрму бутаншиврул багьай ми лиллан.

Гьавасрал мугьалир жула хияллу –

Гьавас бякъавривун лагай зиялун.

Аьтарттуйн дуккайссар шадлугъ ягу дард,

Дагъит* буллай цила мархха ва мурад.

Шадлугъ хъяхъи кIанай аьтIий дуссар дард,

Дард хъяй, шадлугъ аьтIи дан гьассар ца панд*.

Абадсса ца цичIар дакъа дунъяллий

КъадацIайссар жулла эшкьигу цалий.

Ссаха ци зийссарив кIулсса уссарив –

Бахтлиха ччавурив, ччавриха бахтрив?

Машгьурсса чув агьний, дустал къаличIай,

Мискиннал бавцIукун, душмангу дус шай.

Ччавугур дачайсса иш бавчуначIан,

Дустал батIайссар цах мюхтаж акъучIан.

Щялусса дусначIан лечай къарцинма,

Цув хъанай унугу цайна къарщима.

Ча, мяъна ласунну увкумуния:

Муксса цив арх буцай кьадар ва ният,

Кьаст ца дуна, цамур ликкайссар кьадар.

ЖучIава щугълу бур, кашимур дакъар.

Вил кьаст дур кIилчин щар къавхьуну личIан,

На ивчIан итикьай, вил кьастгур дирчIан.

Артист-паччахIбика

Ттун нясив къабаннав я ссааний чани,

Я лухччинул буллугъ, я шадсса кьини!

ЛухIи гьавну хьуннав ттул рахIатсса хьхьу!

ХIасратрайн букканнав ттул хиял ва хьул!

ЛивчIсса гьантри гьаннав лухIи-цIан ппалав!

Сситара ликканнав, оьсса бияннав!

Ттул оьрмулул ахир цIуцIаврил хьувча,

На щащарну ливчIун, цIунил щар хьурча!

Гьамлет

Тти ванил вай махъру бацIан къабарча?

Артист-паччахI

Гьаксса цIакьсса хъа бур. Ттул аьзиз, утти

Игьалаганнача, ккик лахъан ити. (Шанан икIай.)

Артист-паччахIбика

Дигьалаган дува утти вилла ня.

Къаликканнав жуйнма тачIавгу бала! (Лагай.)

Гьамлет

Бика, вин пьеса ххуй бизлайвагу бурив?

ПаччахIбика

Ттул пикрилий, ва щарсса хъиннува чIявусса зару бакIрайн ласлай дур.

Гьамлет

Гьо-гьо, ванил цила махъ бацIан бантIиссар!

ПаччахI

Вин пьесалул мурад кIуллив? Ваний цичIав нач-нигьссавагу бакъассарив?

Гьамлет

Юх, юх. Вай бур махсартту. Хъярчирай загьру булунтIиссар. Нач-нигьсса цичIав бакъассар.

ПаччахI

Ци тIисса пьесари ва?

Гьамлет

"КIуллукъатIа". Ци мяъналий? Чулий мяъналий. Пьесалий ккаккан дурну дуссар Веналий дурсса оьхIалшиву. Герцогнан цIа Гонзагори, щарссанин – Баптиста. ЦIана зун ккаккантIиссар. Ва хIиллакарсса хаварди. Амма личIишиву цири? Ттул бюхттулма, вил ва ттул кунна, тархъансса дакIру дусса инсантурайн щунсса шикку цичIав бакъассар. «Аьрчча ябу ссирин тIийнма бикIувча, Жунма ци бур, жува сагъну бухьурча?»

 

Уххай артист-Луциан.

Ва цурив ца Луцианни, герцогнал уссил арс.

Офелия

Ина, принц, ххаллилну бувгьуну ура Хорданул (36) кIану.

Гьамлет

Ссихьри къавтIутIи дан кIулссания, на вингу, вил ччиссаннангу чIявусса зару бувчIин бантIиссияхха.

Офелия

Вин кьутIинсса махъ учин ххирар, ттул принц, кьутIинсса махъ учин.

Гьамлет

Вил гьагьгу гьассар ттул маз къуркъа бан.

Офелия

Хъинну ххуйри, оьгу-оьккир.

Гьамлет

Мукунну зу гьалмагъай увчIайнигу бяйкьайсса. – Айихьу оьттулучув. Кьарити ми нааьнарай дарцIусса энчIругуча, айихьу. Гьу! "Кьисасрайн оьвтIий бур къя-къя тIий хъатIу!"

Луциан

Кьянкьар кьаст, цIакьри дакI, загьругу аьнтссар,

ЧIунгу ттул уртакь дур – ургайсса акъар.

Нааьнарттал дурцIу дяхьхьунил урттуй,

КьурчIи хьюмушиву вил вив дур щуруй,

Вива бувксса оьсса ссихIир бай агъу

Щума къаличIаннав дунъяллий сагъну.

(Шанашалал вичIилувун эагьру бутIай.)

Гьамлет

Ванал га ивкIлакIиссар ганал паччахIлугъ цайхра дукканшиврул. Ганан цIа Гонзагори. Укунсса кьисса* буссар, цуппагу ххаллилну италиян мазрай чивчусса. ЦIана жунма ккаккантIиссар ванал Гонзагол щарсса цахра эшкьи хьун дайсса куц.

Офелия

ПаччахI ивзунни!

Гьамлет

Гьа, чIутIи дакъа ккуллалуя нигьа увсъссар!

ПаччахIбика

Вин ци ливкри, ттул хъунма?

Полоний

БяличIан бара пьеса!

ПаччахI

Чани бара. – Бачи!

Циняв

ЦIу! ЦIу! ЦIу!

(Гьамлет ва Гьораций личIаннин циняв лагай.)

Гьамлет

Ца-ца авлуйн щай ккулла,

Гамуниллив бай чIула;

Ца гузатрай, тама шаний –

Циван? Чичру му диркIун тIий.

Гьу, сэр, ци чара? Лажинни, на ва ттула кьадарданул, туркнал къаанну хъямала увну, гьарзатрацIа увну кьаитарчагу, ва гьунарданущал, бакIрай вацIа лелуххантрал тIимурдалгу бивхьуну, пашмакьирттай Провансаллал хъункIултIутIал кацIругу лавчIун, учIарча, вай артистурал дянив кIану къахьунссарив ттун, сэр?

Гьораций

БачIи хIакьлунсса.

Гьамлет

Ттул пикрилий, хIакьгу щаллуну булланссар.

Агь, шикку илагьийсса*

ПаччахI уссия нукIу.

Тти, га увну тахлицIа,

ЩябивкIун бур ца тIавус (37).

Гьораций

Вища микку рифма дангу бюхълай бия.

Гьамлет

Ай, аьзизсса Гьораций, на азарва ашрапийлул бяс бишин хIадурну ура, та Къаралти тIайламур буслай диркIссар, тIий. Вин хIисав хьурив?

Гьораций

ЦIитI бивкIун чIалай бия, ттул принц.

Гьамлет

Загьру тIисса махъ учайни?

Гьораций

На хъинну хIисав ларсун танах уруглай ивкIра.

Гьамлет

Гьа-гьа! Руцара, усттартал! Бищара щютIуххив!

Къаххуй бивзнуккарча пьеса паччахIнан,

КъабувчIайхьунссар цан пьесардал тIааьн.

Гьай, руцара макьан!

 

Розенкранц ва Гилденстерн зана шай.

 

Гилденстерн

Ттул хъинсса принц, ихтияр дула ттухьхьун ца-кIива махъ учин.

Гьамлет

Сэр, ччарча, щаллусса хавар буси.

Гилденстерн

ПаччахI...

Гьамлет

Гьу, цивхьур танан?

Гилденстерн

Лавгунни. Та тIааьн акъа ур.

Гьамлет

Мукун хIанттил увну урив, сэр?

Гилденстерн

Юх, ттул принц, сситтул ухьунссар.

Гьамлет

Ина му хавар хIакиннахь бувсъссания, вил аькьлу мунияр аваданну чIаланссия, цанчирча та сситтуцIа марцI аврил масъала на ттула бакIрайн ласурча, сситтул ува-уканссар.

Гилденстерн

Ттул хъинсса принц, вила ихтилат чансса низамрайн буцача, мукссава на бусласимуния ханну ххив махъанарда.

Гьамлет

Хъинни, сэр, буси.

Гилденстерн

ВичIан на увкIсса, паччахIбиканал, вил ниттил, хъинну хъювсул бувккун, вийн оьвчин насу, увкуну, тIийра.

Гьамлет

Ча увкра!

Гилденстерн

Юх, ттул принц, му хъиникIаву шикку дакьлай дакъар. Агар инава аькьлулул щаллусса жаваб дулун бюхълай ухьурчан, на вил ниттил бивхьусса бигар биттур банна; акъахьурча, багьишла ити, на лавгссара.

Гьамлет

Ттуща къабюхъанссар.

Гилденстерн

Ци, ттул принц?

Гьамлет

Аькьлулул щаллусса жаваб дулун. Ттул ня щаллуну дакъассар. Амма, цурда цукун дунугу, ва вил ларай дацIан хIадурссар, ягу, инава къатIурчагу, ниттил ларай дацIан хIадурссар. Тти кутIа баннуча, иширайн кIура баенну. Ттул ниттил ци увкунни, учав ина?

Розенкранц

Гьаннайсса, вил тIуллал банд лаган бувну, ливчIун бура, увкунни ганил.

Гьамлет

Агь, муксса нину банд лаган байсса арснал аьжаив икIаву! Нину махIаттал шаврил хъирив ци буссар?

Розенкранц

Та бия, ина уттуишин гьаннин, цила къатлуву вищал ихтилат бан ччай.

Гьамлет

Нину ацIлийну оьсса хасиятрал заллу бивкIссаниягу, жу мютIи хьунтIиссияв. Уттигу цичIав бурив?

Розенкранц

Ттул принц, на вин ца заманнай ххирассиявхха.

Гьамлет (Каругу  ккаккан дуллай.)

Вай ххяп-шяпчитурайн ва цулкилтрайн (38) хъарашав, мува му ттигу буссар.

Розенкранц

Ттул хъинсса принц, вил сакъатшиврул савав цири? Ина вилла къумашивуртту дустурая кьюлтI дуллай, вилла тархъаншивручIансса нуз инара лакьлай ура.

Гьамлет

Сэр, ттул иш бачлай бакъар.

Розенкранц

Му бюхъайсса зариввар? Инания паччахIнал цалла паччахIлугърал варисну* ушиву баян бунни.

Гьамлет

Хъунмав хьуну, нухлул бавкъусса учала буссар, сэр:

"Ява, ябуй яхI бува, уртту ххяхханнин," – тIисса.

 

Зана шай щютIуххащалсса артистал.

 

Гьай, щютIуххив! Буларала, му ца ттухьхьун! Тийнмай хьияра. 3у циван бурувар, на мукссава мурчал чулухунай хьхьачин уллай, ваца на къерттаравун акьин ччисса кунма.

Гилденстерн

Я ттул принц, вил чулухуннайсса ттул ччаву дазу-зума дакъасса дуну тIийрахха, на, мукссава чIяву хъанай, вил лавай ацIлацIисса.

Гьамлет

Ина тIутIимур щала къабувчIуннича, бищала ва щютIуххи.

Гилденстерн

Ттул принц, ттун му бищун къакIуллихха.

Гьамлет

Ттул вихь миннатри.

Гилденстерн

Къавихрав? Ттуща къашай.

Гьамлет

На вихь лергъ тIиссара.

Гилденстерн

Вар, ттун му бугьайсса куцвагу къакIуллихха, ттул принц.

Гьамлет

Му щялмахъ бусаннияргу бигьасса зари. Вай ххярацулттай кIисри биша, шивун уф уча – экьинантIиссар ванива тIааьнсса макьанну. Вай ладирттах ургу.

Гилденстерн

Вар, ттун ми чIурду бахIин баннихха къакIулсса. Бакъассар му гьунар ттул.

Гьамлет

Ккаккайриввар, цукссава ссанчIав дакъасса затран ккалли уллай бурув зу на! Зу ттуя хIаз ласун буру хIадурну. Ттул ладру кIулсса ххан бивкIунни зун. Зун кьаст хьунни ттул дакIнийсса ттирикIин. Ттул яла лагьмур ноталия яла лахъмур чIунийн ияннин на ххал игьин ччан бивкIунни зун. Ва путIилуву миксса макьанну дуссар, тIааьнсса чIурдугу буссар, амма зун ва гъалгъа тIутIи бан кIулну бакъар. ЩяйтIаннул лалакьивухъул! Юхссагу, зул пикрилий, щютIуххи бищуннияр, ттуя хIаз ласун бигьа бивзрив зун? Зунма ччимур ярагъуннин на ккалли ан бюхъантIиссар зуща, ттул рухI ласун хьунтIиссар, амма ттуя хIаз ласун зуща къашайссар.

 

Зана шай Полоний.

 

Ина Заннал яаннав, сэр!

Полоний

Принц, паччахIбиканан мугьлат бакъа вищал ихтилат бан ччай бур.

Гьамлет

Вин ккаккайрив кIа варанттуха лархьхьусса ттурлу?

Полоний

Заннайн хъарашав, кIа мяйжаннугу варанттуха лархьхьусса дур.

Гьамлет

Ттул пикрилий, кIа ччитуха лархьхьусса дур.

Полоний

Хаснува бархI.

Гьамлет

Ягу наха хханссар.

Полоний

Нахалуха хъиннура дур лархьхьусса.

Гьамлет

Туну на цIана ниттичIан авчуссара. (Чулухунай.) Вайннал на авлия анссара! – На цIана учIанна.

Полоний

На мукун учин гьанна. (Лагай.)

Гьамлет

ЦIана учин бигьар. – На кьаитияра, дустал.

(Гьамлет личIаннин, циняв лагай.)

Ва гьархьхьунусса хьхьу ссихIирдал хьхьу дур,

Гьаврду ядирхьусса ва дуниялийн

Дужжагьирал цила ссихI бигьлагьисса.

ЦIана оь хIачIангу хьунссия ттуща

Я даву дан кьини зурзу чин дансса.

Сус! Нину оьвтIий бур. Агь, дакI яхI бува!

Мазрал ххаржан ришлай тIайламур уча.

Аммарив рухI цуксса оьдикIларчагу,

Оьшиву мадара, Нероннул (39) кунна.

Ххаржан къакьутIинну махъ кьутIин банна.

Лажинлякъюлт хьийча ттул мазгу, рухIгу (40).

Мазрал диширчагу дащуй ганил тIул,

Ка гьаз на къаданна – га нинури ттул. (Лагай.)

 

 

3-мур сахIна*

 

Къалалувусса къатта.

 

Буххай паччахI, Розенкранц ва Гилденстерн.

 

ПаччахI

Га ттун ккавккун къачча. Бугу-къабучIир

АхIмакь ччимур буллай итан. ХIадур хьи,

На вакилламагу* дулун тIий ура,

Зущал га гьантIиссар Ингилиснавун.

Ганал къакрурдахгу вичIи дирхьуну,

Жула паччахIлугърайн ччитари ликкан

Бюхъайсса мусиват вакссава гъанну

Битан къабучIирхха.

Гилденстерн

Жу хIадур хьунну.

Вар, му мубараксса аякьарихха,

Жул хъунасса паччахI, вил цIимилийну

Дулан* хъанахъисса вила халкьуннай

Ина дуллалисса.

Розенкранц

Гьарцагу каснал

Буржри, хIурнилуву кунма, буруччин

Цала гужгу, рухIгу оьбалалия.

Хаснува – вил, ваксса вила лагмами

Иман дишин бувсса вила аршилийн.

ПаччахI ивчIаву – так ажал бакъархха,

Му мугьалттул ласай ичIувачалтгу.

ХхурупIай кунассар цув барзунттайсса,

Ца ацIазарда зат гьанагьи дайсса;

Агар кIа багьарча, кIанищал архIал

Гайгур гъярж чинтIисса, лахIуни хьуну.

ПаччахIнал угьлил гьич агьали ав-ав

Учин къабувнурив къабитай тачIав.

ПаччахI

БахIияра ссапар хъап-шап увкуну.

Илкину занази ва ццаххандарай

Чидар* бахIин чIунссар.

Розенкранц, Гилденстерн

Жу бавчуссару.

(Розенкранц ва Гилденстерн лагай.)

 

Уххай Полоний.

 

Полоний

Ттул паччахI, га лавгссар ниттил къатлувун.

На халичалуха вичIи дишинна.

КIулли ттун танил га сус антIишиву.

Ина аькьлу буну кунни нукIува:

Ганащал ихтилат ниттил бакъасса,

Цаманалгу барча, хъинни увкуну –

Аьэизсса дикIайхха ниттихъал дакIру –

Бавмур бусан, ина уттуишиннин,

На вичIан учIанна.

ПаччахI

Хъинни, барчаллагь.

(Полоний лагай.)

Агь, оьккишивукьай ва гьакьлил кьункьал:

На нааьнардаву яла духмунил (41)

Ттангъа бакIрайн ласав – уссу ивчIаву.

Дуаь дан ччай уна, дуаь дан къашай,

Гьакь хъунмар мякьлияр, дуаь дан ччисса.

КIиннива ца бувчIин къашайма куна,

Цавагу къабуллай ура на ливчIун.

Анжагъ кару дакъа, нава щалава

Гъулутин увнугу гай уссил оьттул,

Лажинни, ссавнища къабюхъайссарив,

ЦIими бихьлай, марцI ан на бунагьрацIа?

ЦIимилул ци байссар, тахсирданул хьхьичI

Цув къабацIайхьурча? Дуаьгу цири,

Агьма изан уван кумаг къахьурча?

Дуаь давияв на, так ци учиви?

ХIалал рити, чивив, уссу ивчIаву?

На, му бунагь бувну, ларсмур ттухьра дур:

Таж ттухь, бияла ттухь, паччахIбика ттухь.

ХIалал итайссарав, ми ттухьра дуна?

Ва лир дунияллий, мусил ка дурккун,

Щялмахърал бацIан бай, хIакьмур лув бувну,

Кьанун машан ласлай хIарансса хъуслих.

Ссавний му бакъассар, кIий гьарца даву

ХIакьну хьхьичI дишайссар, чIюлу къадурну,

Дивангу кьукьайссар лажин лажинну,

Адавгу, бунагьгу хьхьичI бацIан бувну.

На цир бан? Ци бувну каппарат* бави?

Бунагь ссал шюшайссар, пашман къавхьуна?

Агь, панасса кьадар! ДакI дур лухIину.

Агь, ххассал увара! Я малаиктал!

КьутIаннаравату дуккан ччай, хъит тIий,

РухI лапра дюкьлай дур! ЛахIу тарсъсса ник!

Чаннаннийн дурксса дакI, оьрчIалмур кунна,

КIукIлу хьу, мютIи хьу, къачIалссар ттигу!

(Тийнай хьуну, никирттайн агьай.)

 

Уххай Гьамлет

 

Гьамлет

Та дуаь дуллай ур. Агь, дур сант ххуйсса!

Ца тур рища – ути – левхссар ссавруннайн.

Вана вин интикьам! Див? Ххал бигьинну:

Ва кьадарсса чувнал ттул ппу ивкIунни,

Нама тIурча ура ва учIиакъу

Алжаннувун утлай.

Ва кьисасрив? Ва бур ванансса неъмат.

Ппу ивкIусса чIумал га бунагьирттал,

ТiутIаву инт куна, увцIуну ивкIссар.

Ваналми бунагьру ссавнин кIулхьунссар,

Так, чIалачIиссаксса, ва лап кIуну ур,

ДакIнийхтуну марцI хьун ччай, дуаь дуллай,

Ва ур цIана ссапар бахIин хIадурну.

Кьисас ласавурив цIана ивчIаву?

Юх!

Тур, духху махъуннай, сант цамур рути.

Ва сситтуву уний, я увччу хьуний,

Ягу ччаврил шаний лазат ласлайни,

Къумардай* уклайни, ас хъама бивтний,

Я цамур оьшиву дан кьастну уний,

ДакI, жагьаннам кунна, лухIину дуний,

Рища тур агьанну бакIракъутталий.

Нину ялугьлай дур. Дуванна ссавур,

Вил ажал хIакиннал махъун бутлай бур. (Лагай.)

ПаччахI (Излай.)

Махъ ссавнийн гьарчагу, пикри бур щявва.

КIий кьамул къадайссар укунсса тавва. (Лагай.)

 

 

4-мур сахIна*

 

ПаччахIбиканал къатта. Буххай паччахIбика ва Полоний.

 

Полоний

Га най уссар. Ява, дюъ диша ганай.

Адав дакъа хъярчру кьабити, уча.

Сситтуща инава ххассал увшиву

БувчIин бува ганан. Кьянкьашиву да,

На тийх пахъ агьанна.

Гьамлет (СахIналуха*.)

Нинуй, ттул нинуй!

ПаччахIбика

На махъ буллай бура, пикри мабара.

Насу, та най урча, цал чIу бур буллай.

(Полоний халичалул махъ лаикIай.)

 

Уххай Гьамлет.

Гьамлет

Ци ливкри, ттул нину. ВичIилий ура.

ПаччахIбика

Къаччан бикIан бунни, арс, ина буттан.

Гьамлет

Къаччан бикIан бувсса ттул буттан инар.

ПаччахIбика

Аьдадасса махъру мабусларда ттухь.

Гьамлет

Бунагьсса мазрал ттухь за мацIухларда.

ПаччахIбика

Му ци махъри, Гьамлет?

Гьамлет

Вин цукун ххива?

ПаччахIбика

На вин хъама бивтрив?

Гьамлет

Юх, дакIний бура.

Ина паччахIбика, буттауссил щар

Ва, ттун сси-къащилун, ттулгу нинура.

ПаччахIбика

Туну ятнал бача вищал ихтилат.

Гьамлет

Юх, щябикIу, ина къагьантIиссара,

Ттун ккаккан дан ччай бур вин дагьанттуву

Вил мяйжансса лажин, вил дакIнивумур.

ПаччахIбика

Вин ци ччай дур? Вин на бивчIан ччай бурив?

Гьуя, кумаг бара!

Полоний (Халичалуха.)

Гьай! Леххаврий букки!

Гьамлет (Дурккун тургу.)

Ци? КъулччакIулу?

(Халичалийн тур щилай.)

БивчIав! Ашрапийлул бяст банна, бивчIав!

Полоний (Халичалуха.)

ИвкIунна. (ИвкIуну, агьай.)

ПаччахIбика

Ци къел дав? Гьуя, леххаву.

Гьамлет

Ттунмагу къакIулли. Вар, ва паччахI-яв?

ПаччахIбика

Агь, дайсса оьхIалсса къел цири ина?

Гьамлет

ОьхIалсса къел! Дияр, ттул хъинсса нину,

ПаччахIгу ивкIуну, ганал уссингу

Щар шавуксса оьсса къел духьунссар ва.

ПаччахIбика

ПаччахIгу ивкIуну? (42)

Гьамлет

Гьай-гьай, ттул нину.

(Халича экьиличай. Лякъай Полоний.)

Агь, щиривкIунасса, пакьирсса ахIмакь!

Вияр хъунмаяхха ттун утан ччисса.

Аьпабивуй, мискин. Тти вин ккаккайрив –

Къахъинссар хъиннува чялиш уккаву.

Инамур щябикIу! Ссавур да! На вихь

ДакI гъюжу дуккансса махъру чиннахха,

Агар мунин цичIав бюххайсса хьурча,

Агар кьюкьаласса тIуллайн вардишну

Хъисгу асар къашай му къархьухьурча.

ПаччахIбика

Яр, на ци къел дури, мукссава ина

Ттуйн маз итабакьлан?

Гьамлет

Ина дунни къел

ХIаярай мурдалсса ттангъа личIансса,

ХIакьмур щялу бансса, тIутIи куннасса

Ччаврил симандалийх хъяшхъар бичинсса,

Ташулий лас-щарнил байсса хъардая

Къумардай* буккултрал махъру хьун бансса,

КьутIигу дачIрасса чIапIуйн дуккансса,

Мукъурттил къалалийн дин дуккан дансса.

Ссав ятIул дирчуну, Кьияма кьини

ДуркIсса кунна, аьрщи щяллил дюкьавай

Дурхха вил къел чIалай.

ПаччахIбика

Ци чин ччиссарив

Балжину бувчIин бан къабучIиссарив?

Гьамлет

Бургу, вана сурат, вана вамургу,

КIиягу уссия магьирну дурсса.

Цаннийсса гьайватрал ххуйшиву ххал да:

Аполлоннул (9) хъюрухъ, Зевслул (43) ненттабакI,

Зур бусса ургаву, Марслул (28) куннасса,

Ххари хавар лавсун ссавнияту щяв

Анаварну нани Меркурийл (44) бущи.

Мяйжаннугу ванай гьарица заннал

Цала-цала лишан дирхьусса хханссар,

КIул дан ччисса кунна щалла дунъяллун

Гьарнан эбратрансса инсаннал сипат.

Та вил лас-я. Утти вана кIилчинма,

Аьйсса чIали хханссар бувцIу чIаллучIа.

Вил яру чув бурарч лахъ барзунттая,

Дуканмуних луглай, кунцIуллувун гьан?

Гьа! Чув бур вил яру? Ччаву мачара –

Вил оьрмулийн бивний оь къагьалакссар,

Аькьлулул асарду мютIи бувайссар.

Вилмур бакI чув бия, ва ташу байни?

Вилния кIулши дур, къадиркIссания,

Вища заназингу дан къашайссия.

Аммарив вил кIулши сакъат хьуну дур –

Вакссара тапават хIисав къархьуну

КъаличIанссия гьич ахIмакьнангума.

Цумур щяйтIаннущал, ци жиндалущал

ЛакIрай буклай буна бяйкьура ина?

Яру бакъа кашлил, каш бакъа янил,

Кару дакъа вичIал, бачIвасса ссунтIлил –

Ччимур асарданул чIивисса заррагь*

Бума къааьйкьинссар.

Нач-хIая, чув дура? Чув дура, адав?

Щащарнин му гьавас багьайния махъ,

Хъан кунна, дарцIийча душваврал хIая

Ччаврил ламараву. Эшкьи-ччаву хьу

ЧIаважагьилтуран нач цукун данссар,

Аькьлу-кIулшилия лявзала увну,

Ина му оьрмулий аьшарий* хьувкун?

ПаччахIбика

Агь, Гьамлет, кьаикIу. Ина вай яру

Тулла дакIнил вивун буруган бувну,

Гиву ккаккан дунни чапалсса ттангъри.

Тти вай тартун мукьах марцI дан шайссарив?

Гьамлет

Яхьун гьухъал щару багьсса аьв шаний,

Агъ-магъ буллалисса кьункьал нанисса,

БурчIа ппалав дуллан зунарай эшкьи...

ПаччахIбика

Заннаху, кьаагьу, вичIив ччучлай дур,

Ххаржан щилай щаврду хьусса куннача,

РахIму ба!

Гьамлет

ОьхIалчу, учIиакъу; лагъ,

ХьхьичIма ласнал канил багьа акъасса;

ПаччахIнал тахлийсса кьяцри-кьурттичи,

Лавлав-шашав дурну хазналул кIулли,

ПаччахIлугъ дацайсса жипливунухху,

ЧIамуя бавцуну, багьлул ххира таж

Хъаралун ливкIусса цурку!..

ПаччахIбика

Гьар, Гьамлет.

 

Духхай Къаралти.

 

Гьамлет

Зула хъаттиралун на акьияра,

Ссавний малаиктал! – Мубараксса рухI,

Вин ци аьркинну дур?

ПаччахIбика

Къакру тIий ур ва.

Гьамлет

Ягу ина арснай аьй дуллай урав,

НахIакь чIун гьан дуллай, хIаллих уну тIий,

Гъирарай вил буюр биттур бан кIанай?

Къаралти

Хъама мабитара. На вичIан увкIра,

Вил къуркъа хьусса яхI баел банна тIий.

Ццаххандарал хьусса нину ккаккайрив?

Му гьужум бухIансса хIал муний бакъар.

Бияла хьхьаранал хияллу цIакьссар.

Мунихь эума ахъу.

Гьамлет

Вин цивхьур, бика?

ПаччахIбика

Винма цивхьур, мукун бачIвасса мурцIув

ВахIшину яругу буруган бувну,

Хавсса гьаваращал гъалгъа тIутIисса (45),

Шанашисса кIанай чялаврал чIуний

ЧантI куну, рас бивкIсса аьскар укунма,

ЧIарагу цциз риртсса? Агь, аьзизсса арс!

ЯхI-ссавур дуллайри му цIуцIаврил цIу

Лещун дан аьркинсса. Вин ци чIалай дур?

Гьамлет

Та! Та! КIялаххаву танал ккаккайрив?

Цал оьсса бивкIулул, цал кIялаххаврил

Чару бавцIан банссар. Агь, лажин, мукун

Ттух мауругларда, вил махIрумшиврул

Гъюжу дуллай дурча хъазамраву дакI,

ЯхI гъагълай, кьисасран оь бутIин кIанай,

РутIавай урача на кьурчIисса макь.

ПаччахIбика

Щищал жапрай ура?

Гьамлет

Вин ххал къашайрив?

ПаччахIбика

ЧIалай дур шиккусса гьарца затгу ттун.

Гьамлет

Гъалгъагу къабаврив?

ПаччахIбика

Анжагъ жуласса.

Гьамлет

Танахха та тикку! Тиккун бургуяр,

Сагъсса куна, урхха ттул ппу авцIуну!

Ккаккайрий, увккун най бухкIуллийх тийнай?

ПаччахIбика

Вила хияллаву дарс дизлазиссар,

КIулшилия лаглай чурх зазв шаврил,

Къакру тIутIиссара.

Гьамлет

Нарив къакру тIима?

Ттул оьтту бишлай бур, ми вилми кунма,

Лянхъгу бур саргъунсса, ца макьан кунма.

Къакру тIий акъара, ччарча ххал ува,

Кумур тикрал банна, мукъуй махъ бихьлай,

Тикрал бан къашайссар къакру тIинаща.

Я Зал! Утти вилла кьюкьала шюшин

Ина ттулмур дакIний малхIан бихьланнав?

Мунил цIуцIи кIанттуйх кьил дакьин данссар,

Аммарив, ялату къачIалайнугу,

Щаву ганил лувгу лалул дукайссар.

Ина дуаь дува, таввагу дува,

Ххишала мукунсса тIул къаданна, тIий –

ЦIинцIуртту дуккайсса мархлуцIакулли.

Хъинбала баврихлу багъишла ува –

Укун ва ганэухъал ганз лавг заманнай

Лергъа тIий бикIайссар аьйлухь хъинбала,

Винма хъинбала бан изму* була, тIий.

ПаччахIбика

Агь, арс, ина ттул дакI кIидуцан дунни.

Гьамлет

Вар, туну, оьккимур чул экьи бута

Ххуймунищал цIунил марцIну яхъанан.

Хьхьу хъинну. Ява гьа, ттиния тийнмай

Утту мабихьларда буттауссищал

Вилла дакъахьурча аьмал марцIшиву

Лаялий* лалуси. Лархьхьу туралул*,

Лякьазарал кунма, асарду бюкьай.

Амма лархьхьу тура* – му малаикри

Алвагьсса иширттан ишла дулларча.

Мунил аьмаллугур яла ххуй байсса,

ЦIусса янна кунна, дагу-дакьайссар.

Ина хIакьинусса магьара, яла

МарцIну аьдат хъанай, ругьала* дуллан

Вища шавантIиссар. Яла бигьассар.

Аьдат шаврил тIурча тIабиаьтгума

Даххана дувайссар. Оьккими тIуллу

Хъама ритан дайссар я мютIи дайссар.

Яла вин вихара щил-духьурчагу

Дуаь дурну ччарча, нагу вихь, ттуха

Дуаь да, тIиссара. Ванай тIурчарив

(Полоний ккаккан уллай.)

Гьаксса аьтIиссара. Ци банссар – чичру

ДиркIхьунссар на ванан ва ттун таммихIран

Буккан бувну, ванайх на сси лахъансса.

На нара дукьанна ванал нурчIигу,

Жавабгу дулунна бувтIсса оьттухлу.

Цал ттигу хьхьу хъинну.

ОьикIан багьлай бур баншиврул хъинмур.

Оьмур хьунни, цияр оьссар тти хьунмур.

Уттигу кIива махъ.

ПаччахIбика

Тти на ци бави?

Гьамлет

На тIимур личIаннин, гьарца загу ба.

ПаччахIначIан насу, шану кIибачIи,

ЧIаврайх ках учинссар, "кIулулуй" чинссар.

Инагу, туну, цал мурдалсса ппайлух,

Оьттул гъулувтусса кIиссурттал кахлих

Буси, иш-масъала цукун буссарив,

Гьамлетгу увагу ахIмакь къавхьусса,

Анжагъ, малъоьн куна, кьюлтI хъанай усса.

Муксса аькьлу бусса паччахIбиканал

Муксса агьамсса за кьюлтI бувайссарив

Папа-оьрватIуя, къюрмав ччитуя?

ЩилчIавгу къабанссар. Авай! Байссарив?

ПаччахIбика

Нава бивчарчагу, мукунсса къел на

КъадувантIишиву вин ххуйну кIулссар.

Гьамлет

На Ингилиснавун нанисса кIуллив?

ПаччахIбика

Ттун хъамархха бивтсса! Буссар му хIукму.

Гьамлет

Чагъарду хIадурссар, мугьру* бивщуну.

КIия оьрчIнийвасса ттул дусгу уссар,

КIиягу шатлуяр ккавккун къаччисса,

Ттун луркIан дуккансса амрулущал най.

Бити, ххал баннуча, тти щил бацIайрив.

Мурихха хIазвагу – чин мина дихьу

Миналий пIякь чирча цалла дирхьусса.

Ци ликкарчагурив гьич къаацIанна,

Тайннал дуклакисса та кIаланграяр

Ца накIлилларагу куртIсса къадурккун

Тай пIякь чин баншиврул. Ай, хIаз хьунссарча,

ЛуркIандалийн луркIан тIайла дацIарча.

Ваналлив анавар банссар ттул аьрххи.

Вай ххюттука кьатIув ххюрхху даннача.

Хьхьу хъинну. Ххал ара тти ва аькьлукар,

Мяйжаннугу, цIана пахъ агьну уссар,

Сагъний ца мазкIура икIайссияхха.

Хъинни, сэр, баннуча утти вилссагу.

Хьхьу хъинну, ттул нину.

(ЛичIи-личIину лагай. ГьамлетПолонийгу ххюрхху увну.)

 

 

IV-мур пардав

 

1-мур сахIна*

 

Къалалувусса къатта.

 

Буххай паччахI, паччахIбика, Розенкранц ва Гилденстерн.

 

ПаччахI

Ца савав духьунссар ми угьру тIаврил.

Му ттухьгу бусила бувчIинсса мазрай.

Чуври вил арс?

ПаччахIбика

Ца чансса хIаллай жу кьабитияра.

(Розенкранц ва Гилдерстерн лагай.)

Агь, паччахI, гьархьхьуну ттун ккаккайцири.

ПаччахI

Буси ттухь, Гертрудай, Гьамлет цукун ур?

ПаччахIбика

Хъинну гьалакну ур, хьхьири ва чявхъа

Бяст-ччаллий гуж ккаккан буллайни кунма.

Дахьва чIукIа шайхтту бартбисулуха,

Жиндрал хьусса куна: «КIулу, кIулу», – тIий,

Вев куну, тур щуну, уний увтунни

Байчарасса къужа.

ПаччахI

Агь,оьхIалсса тIул!

Нагу бюхъайссияв мукуна утан.

Ганал тархъаншиву ттунгу, виннагу,

Ччима инсаннангу нигьачIисса дур.

Щилли жаваб дулун га ивчIаврихлу?

Тахсир бутлантIисса жуйнмар, цанчирча

Жула бурж бивкIун тIий ганах буруглан,

Я хьхьичIа укьан ан, я кIунттил угьан.

Ччаву ялтту дуклай, пIякь бивкIсса загу

КъачIалай ливчIунну жувами тIурча.

Оькки азарданул увгьума куна,

КьюлтI хъанай буру тIий, цIуцIаву жува

ОьдикIан дуварду. Ци уври тти му?

ПаччахIбика

Жаназагу ххюрхху дурну, лавгунни.

Къундалуву муси лякъайсса кунна,

Га ахIмакьшиврувух хъиншиву парх чай.

АьтIий ур кьурчIину, хьумур бувчIуну.

ПаччахI

Агь, Гертрудай, бачу!

Ххяххабургъил чани барзунттайн щуннин,

Мунащалсса жами шичча гьантIиссар.

Ва оьсса иш тIурча хъисвагу лайкьну

БувчIин бан аьркинссар жува. – Гилдерстерн!

 

Розенкранц ва Гилдерстерн зана шай.

 

Ттул дустал, насира, кумаг буцара.

ХIал бивсса Гьамлетлул Полоний увтун,

НурчIи ххюрхху дурну, чуннив дуртун дур.

НурчIи диян дара килисалувун.

Ттул зухь тавакъюри, анавар букки.

(Розенкранц ва Гилдерстерн лагай)

Нану тти, Гертрудай, дустал батIинну,

Жува бувсса хIукму гайннахь бусанну,

Хьумургу аьч банну, акъа мазурдил,

Ттуплил аьщуйн кунма, загьрулул ккулла

Бивтун гьан бантIиссар къаччинан ччанну.

Бачула, Гертрудай. Агь, бур дакIниву

Ца оьккисса хIучI ва аьратталшиву. (Лагай.)

 

 

2-мур сахIна*

 

Къалалувсса цамур къатта.

 

Уххай Гьамлет.

 

Гьамлет

ЦIакьну лаитав.

Розенкранц, Гилдерстерн (КьатIату.)

Принц Гьамлет! Гьамлет!

Гьамлет

Сус! Ва ци чялаври? Цу ур луглай? Гьа, вана вай.

 

Буххай Розенкранц ва Гилдерстерн.

 

Розенкранц

НурчIи чув кьаритав, ттул аьзизсса принц?

Гьамлет

НурчIи аьрщирихха, аьрщарав дишав.

Розенкранц

Га чув дирхьуссарив бусаву ччива. Жу га килисалуву дишин аьркинссар.

Гьамлет

Зу мунийн вих машари.

Розенкранц

Ссайн вих къахьуву?

Гьамлет

На, зу кьюлтI бан ччимур ябан шайсса уну, нава кьюлтI бан ччимур ябан къашайма ухьунссар тIий. Му бакъассагу, цукунсса жаваб дулун аьркинссар паччахIнал арснал цирив къакIулсса губкалухьхьун.

Розенкранц

Вин на губкалуха лащайрив, ттул принц?

Гьамлет

Лащара, сэр, паччахIнал хъинбаларду, сахаватлушиннарду ва бахшишру ххюпI учайсса губкалуха лащара. Амма мукунмири ганан яла аьркинми. Маймуннул гьивхь кунна, ми ливкIуну бикIайссар ххинчуллахун: хьхьичIва-хьхьичI ххинчулахун ливкIуну махъва-махъ бюкьайссар. Зу ххюпI кумур ганан аьркин хьусса чIумал, дахьва чIуен бувну, хьхьицIинтIиссару, зугу, губкарду кунма, цIуницIа ишла бан хIадурну буссару.

Розенкранц

Ттун вил ихтилат къабувчIунни, принц.

Гьамлет

Гьаксса ххарира. ЧIявукIулсса махъру ахIмакьсса вичIилуву шанан бикIайссар.

Розенкранц

Ттул принц, ина, жухь Полонийл нурчIи дусса кIанугу бувсун, жущал паччахIначIан гьан аьркинссара.

Гьамлет

НурчIи паччахIначIари, паччахIри нуркIлучIа акъама.

ПаччахI затри…

Гилдерстерн

«Зат» учаввар, ттул принц?

Гьамлет

Къазатсса. Уцара на муначIан. Лихъу цулчIай жу хъирив хьуннуча. (Лагай.)

 

 

3-МУР САХIНА*

 

Къалалувусса цамур къатта.

 

Уххай паччахI чIалъаьлул агьулданущал.

 

ПаччахI

Принцнах ва нурчIилул луглайри бусса.

Байцири зараллу, ивтуннича тIий.

Аммарив оьикIлан ттигу къабучIир,

Ва алттакъаланнан* ччан икIавай тIий.

Гайннал хIукму байсса аькьлулул бакъар,

Яруннин ккавкмурди гайннан так кIулсса.

Гайннан ххал хьунтIисса дарвач бишавур,

Тахсир щий буссарив цIукъаххинтIиссар.

Иш ххуйну гьаншиврул ва гьан ан хIукму

ХьхьичIава бувшиврий бишин аьркинни.

Азурдасса азар хъин дан ччай урав,

Азурда ай дарман булун аьркинссар.

 

Уххай Розенкранц.

 

Ци хавар бур, буси?

Розенкранц

                                                               Жуща, ттул паччахI,

НурчIи дусса кIул бан къавхьунни.

ПаччахI

Му цува ци уври?

Розенкранц

                                                               Ялугьлай уссар.

Ина буюр баннин.

ПаччахI

                                           Уххан увара.

Розенкранц

Гилдерстерн, уххуча, принцгу уххан а.

 

Буххай Гьамлет ва Гилдерстерн.

 

ПаччахI

Гьу, Гьамлет, бусила, ци ав Полоний?

Гьамлет

Гьанттайссанний уссар.

ПаччахI

Ци гьанттайнссаний? Чув?

Гьамлет

Цала дукаймуний акъарча, цува укаймуний. ГаначIан цIана щаллунмасса мажлис политикалухун багьсса къакIилул бавтIун буссар. Дунияллул хIал кIулшиврул чулуха ми шатри цила хIакьсса паччахIталли. Жува буссару жува канансса хIайванну буч буллай, шатрал букансса жула чурхругу тимар* буллай. Учсса паччахIгу, гъаривсса байчарагу ми ца ххунчалий дирхьусса кIира дукрар. Ахирда вари.

ПаччахI

Диярч, ди.

Гьамлет

Инсаннаща паччахIнал кьаркьала дуркусса шатта бугьан шай, яла га шатта ххалаххуйх лавххун, га шатта букайсса чавахъ бугьан шай.

ПаччахI

Ина мунийну ци учин ура?

Гьамлет

Ттун анжагъ гъаривнал ххюттукалуву паччахIнал цукунсса ссапарду бан бюхъайссариври ккаккан бан ччисса.

ПаччахI

Полоний чув ур?

Гьамлет

Ссавруннай. КIий урив ххал ан гьан бара. Агар вил чапарнан кIа кIий къалякъирча, зува цамур кIанай ххал ара. Ца зуруватугу лякъин къахьурча, чурххуйх лавай ларзулун лавхъун нанийни, зун кьанкь рищунтIиссар.

ПаччахI (Къазахънахь.)

Ххал ара тикку.

Гьамлет

Та зух ялугьлай ацIантIиссар.

(Къазахъ лагай.)

ПаччахI

Ва оьхIалсса даву ина дурну махъ,

Вийва аьтIий, Гьамлет, аякьа дуллай,

Жун багьлай бур ина хьхьичIа укьан ан.

Вила ссапар бахIи, анавар укку,

Бивщу марч, ххаллилсса дустал ва жами

Ингилиснавун гьан ялугьлай бур вих.

Гьамлет

Ингилиснавун гьан?

ПаччахI

                                           Агьа, принц.

Гьамлет

                                                                          Хъинни.

ПаччахI

Му махъ учинссар, тIий, буссияв жугу.

Гьамлет

Му бувчIайсса малаик ттунагу чIалай ур. Бачи туну! Ингилиснавун! Барчаллагь, ттул нину.

ПаччахI

Ттул ппу, Гьамлет.

Гьамлет

Ттул нину. Ппу ва нину лас ва щарди, лас ва щарнил базу цар.

Мунияту ттул нину. – Бавчуссару! Ингилиснавун! (Лагай.)

ПаччахI

Наси танал хъирив, анавар ара.

Хьхьу дяризаннинва му лавгун ччай бур.

Мугьру бивщуну, гьарца аьркинмур

Щаллу дурну дуссар. Анавар букки.

(Розенкранц ва Гилдерстерн лагай.)

Ччаву дишин увссар жу Ингилисчу (3) –

КIанан хъинну кIулссар Даннал турлил зур,

Мунил кьадру бан ан ттухь кьудрат дуссар.

Муниятурхха кIа, нигьал увгьуну,

Дишаларду ларсун ттигу учIайсса,

Гьамлет ивчIа, тIисса амру кIаначIан

Зу биян бантIиссар. Му биттур къабан

КIанаща къашайссар. На ччучлай ура.

Баргъ лавчIманал кунна, цIу дур оьттуву.

Дарув бува, лажин, гьан бансса зурзу.

Лякъин къабюхъайча ацIансса мурцIу. (Лагай).

 

 

4-мур сахIна

 

Даниянавусса ар.

 

Буххай Фортинбрас, капитан ва аьскар.

 

Фортинбрас

Ттул ссалам бусира Даннал паччахIнахь.

ДакIнийн бутияра, Фортинбраслухьхьун,

Цала аьрщарайн гьан рухсат буллунна,

Куну, бивкIсса икьрал дурну диркIшиву.

Агар на аьркинну ухьурча ганан,

ХIадурсса бусира на бурж биттур бан.

Капитан

Хъинни, принц.

Фортинбрас

                           Анавар къабувккун бачи.

(Фортинбрас ва аьскар лагай.)

 

Буххай Гьамлет, Розенкранц, Гилдерстерн ва цайми.

 

Гьамлет

Бусила, капитан, вай щил аьралли?

Капитан

Норвегналли, сэр.

Гьамлет

БучIихьурча, буси, вай чун наниссар?

Капитан

Польшанавун, сэр.

Гьамлет

Вайннал бакIчи цури?

Капитан

                                           Принц Фортинбрасри,

Норвегнал паччахIнал уссил арсри ва.

Гьамлет

Зун щалава Польша аьркинссаривкьай

Юхссагу парчарив зун зеххин ччисса?

Капитан

ТIайламур бусан, сэр, жун бикIанвагу

Цила цIаниллагу багьа бакъасса

Ца аьрщарал тикар дахьва аьркинсса.

Тунна ижаралун* та аьрщи дуллай,

Ххюва ашрапийгу къабулавияв

Я Польшанал паччахI, я Норвегналма

Авадан къаанссар та хъис аьрщарал.

Гьамлет

Туну та Полякнал (3) укра дулунссар.

Капитан

Аьрал хIадур бувну тайгурхха бусса.

Гьамлет

КIиазара аьскар, кIиазарда жан,

Сайки кьуазарва ашрапийлуцIун

Харж бантIиссарив тти ссанчIав дакъасса

Му ца затрал ялув?

Вана вари лалул дурцIу оь пицIу,

Инсан бютIаннарай ишаврил дурсса.

Ванилли, оьдиркIун вирдай пIякь чавай,

БивкIулул щаращи личлачи кIану

КIул хьун къабитлайсса. – Вин барчаллагь, сэр.

Капитан

Винмагу барчаллагь. (Лагай.)

Розенкранц

                           Бачиннуча, принц.

Гьамлет

На хъирив лаянна, зу хьхьичI  насира.

(Гьамлет личIаннин циняв лагай.)

Вай гьарца зат дур на баябур уллай,

Ттул хIагасса кьисас чантIа тIи буллай.

Инсан шануха ва лякьлуха акъа

Зий акъахьурча, цур? ХIайванни, анжагъ.

Лахъсса Заннал дунъял ххал дан бюхъайсса

Гьартасса пикрилул заллухъру бувну,

Илагьийсса аькьлу жунма буллусса

Жува нухлул бакьин битан бакъархха.

Дан ссят дирмуния балглан дикIайсса

За хъама битайсса хIайваншивурив,

Юхссагу гьарца зат мюршну ххал дагьлай,

Оьнура хурда хьу лархьхьу турарив*?

Пикрилул ца бутIа аькьлу бухьурча,

Гайми шанма бутIа чIуртуншивури.

Ссан аьркинну ура: «Ва за бан бур,» – тIий,

Бансса савав, гуж ва каши дунура.

Масалдаран, ххал да дуниял цурда,

Вай аьрал, авурсса принцгу бакIчисса,

Машгьур хьун гьавасрал хъару цай ххярхсса,

Махсарттанун дихьлай кIул дакъа ахир,

Игьтиятшиву* ва ташвиш кьабивтун,

ИвчIангу, уккангу таваккул бувтун,

Ккунукрал ккириксса багьа дакъасса

Вяксса затрал ялув дяъвилийн увксса.

Мяйжанну бюхттулли, яхI кьюкьин къабан,

 Савав чIиринугу, нигьа къаувсун,

Ахир ссайн дуккангу ччалли уккайма.

Нарив, ппу душманнал ивкIуну уна,

Нину кьякьа* ккухIлай лирчIун дунура,

Нава уна сситтул хъяхъа учавай,

Талатаву дансса манзил бакъасса,

ИвкIума уччинсса кIану бакъасса

ЧIирисса аьрщарал лиссулул ялув,

КIукIлу шаний чул бан къагьанну, литIун

Найсса кьуазара чувнах ккиз лавгун

Уруглай уссара, ца макIра куна.

Я ттул пикрий, оьттух къаних хьу ина,

Ягу ляхъанвагу вин къааьркина! (Лагай.)

 

 

5-мур сахIна*

 

Элсинор (3). Къалалувусса къатта.

 

Буххай паччахIбика ва Гьораций.

 

ПаччахIбика

Ттун ихтилат бан ччай бакъар танищал.

Гьораций

Та ялув ливккун бур, аькьлулий бакъар.

Ттун цIими хъанай бур.

ПаччахIбика

                                           Ци ччай дур танин?

Гьораций

Буттай, дунъллул лавмартшиврия,

Угь-къак тIий, хъазамрайх кьутIру бишлай бур.

Я гъалгъалул низам, я мукъул мяъна

Бусласимуниву хъиврагу дакъар.

Мунил ми къакрурдах вичIи дирхьуну,

Гьарца къаччиччима хIарачат буллай,

Цала пикрирдацIун бавкьуми махъру

Ляхълай, язи бугьлай, тикрал буллай ур.

Бавмагу икIанссар, шикку мяйжанну

Ца кьюлтIсса оьшиву духьунссарар, тIий.

ПаччахIбика

Гъалгъа барча хъинни танищал, акъа

Оьсса дакIурдиву хIусулшивуртту*

Танил тIимуний хIасул хьунтIиссар.

Буххан бара.

(Гьораций лагай.)

Бунагьрал ккурхIусса ва ттул дакIниву

Щак бур мудан: «Хьунссар, – тIий, – ца оьшиву».

Ттул аслийсса тахсир кьюлтI хъанайнма бур,

Амма кIа шаккирал бай му баябур.

 

Гьораций зана шай Офелиящал.

 

Офелия

Чув Даниянал ххаллилсса заллу?

ПаччахIбика

Туну, Офелияй?

Офелия (Балай тIий.)

Гайксса хIажитураву

Ччиссагу цукун увчIав?

Цахь буссия жанграл чIюн,

КIунттихь магьилул аьсав.

ПаччахIбика

Ттул аьзиз, балайлул мяънарагу цир?

Офелия

Ци? Юх, лажиннича, гихуннайгу вичIи диша.

(Балайлий.)

Агь, га ивкIунни, бика,

ИвкIуннихха ххуй яру.

Ганал ччаннацIгу бур кавс,

БакIрацIгу – кIяла чару.

ПаччахIбика

Ттул ххирай.

Офелия

Юх, лажиннича вичIи дишакьай.

(Балайлий.)

           Сурув марххала хханссар…

 

Уххай паччахI.

 

ПаччахIбика

Ургулагъар, паччахI! ХIайп!

Офелия (Балай тIий.)

           … Гьаттайгу кIяла тIутIи,

Зума чинма къавхьусса,

Тти хъирив агьи тIутIи.

ПаччахI

Цукун бура, ттул душ?

Офелия

Барчаллагь, ххуйну бура. Ттун бавссар, ччиккумявлул ппу ччатIшахьу ивкIссар, тIий. Щукру, я Раппий, жунма жува царув кIуллу, яла ссайн букканссарув къакIулнугу. Зул дукралий Заннал барачат бишиннав.

ПаччахI

Буттал пикрилий бур.

Офелия

Лажинни, муния ихтилат кьабитаннуча. Амма цIуххирча, бусияра.

(Балай тIий.)

На та Валентиннул кьини (46)

КIюрххил зунзул чаннащал,

Вил Валентинагу хьуну,

БувкIссияв хьун ччай вин щар.

 

ТIанкI увкуну, мягу дурккун,

Буххан бувнав ичIунмай,

Душну вил къатлувун бувххун,

Щарну лавгра махъунмай.

ПаччахI

Агь, ттул аьзизсса Офелияй!

Офелия

Ди, хъавагу къабувну. На цIана къуртал банна.

(Балай тIий.)

Хъяврин бунна,

Бувну зуна.

Заннал баннав вин жаза*!

Цар арантал?

ХIаясизтал,

ДакIний бусса так ца за.

Винма ччимур

Баннин чаймур,

На буцинна, бакъаяв?

Утти ганал жаваб дуллай ур:

                               Цан вих хьура?

Цан дав хIура?

Буцин ччайгу уссияв.

ПаччахI

Цуксса хIалли ва укун хьуну?

Офелия

Гьарзат ххуйну хьунссар, тIисса умуд бур ттул. Ссавур дан аьркинссар. Амма га гайннал дяркъусса аьрщараву ивхьушиву дакIнийн багьувкун, къааьтIий бацIан къашай. Ттул уссин кIул хьунтIиссар му, нагу, хъинсса насихIат бувну тIий, барчаллагь тIиссара. – ПIайтIун дучIан дара! – Хьхьу хъинну, бика. Хьхьу хъинну, бикатал. Хьхьу хъинну, хьхьу хъинну. (Лагай.)

ПаччахI

Лажин, мугъаятну икIу ванищал.

(Гьораций лагай.)

Вана къумашиврул загьрулул бувмур.

Савав буттал бивкIур. – Аман, Гертрудай,

Бала, ясус кунма, так-тук къабучIай,

Аьрал кунма, бачай дастта-дасттардай.

Полоний ивкIунни, архну ур вил арс,

Цува уккан аврил савав цувасса:

Халкь такаппурну* бур, гьалак бувккун бур,

Ливсса пикрирду ва гъалгъарду буллай,

Щурщурдай Полонийл ажалдануя;

Тти Офелиягу бур укун хьуну,

АькьлулуцIа хьуну, цицIава хьуну.

АькьлулуцIа хьувкун инсантал цари?

Гайва хIайвантрур ми ягу суратрур.

Вай гьарзараяргу тти ххишалдаран

Франциянавату Лаэр ур кьюлтIну

Шавай зана хьуну, щак-щуклил ккухIлай,

ЛухIи ттуруллуяр гъапулгу хьуну.

Шярал оькки мазру, га гьалак уллай,

Буттал бивкIулия ганахь бур буслай.

Шивах тти тахсиркар къалякъайхьувкун,

Щалва щак, щалла аьй жуйннари рутлан.

Вай циняв кьазардал*, ххира Гертрудай,

Ттун бур, ккулла кунма, ажал ласун най.

(СахIналуха* аьлагъужалул чIу баллай бур.)

ПаччахIбика

Гьуя, ва ци чIури? Аьсас* ци бувссар?

ПаччахI

Хьулух къарал буллай бацIи учара.

 

Уххай джентлмен.

Цивхьуну бурар тийх?

Джентлмен

                                           Ххассал хьу, паччахI!

Зумардава бувккун, хьхьара лахъаврил

Зума канакисса хьхьирилгумали

Къарал экьи лечлай ххявххун нанисса

Жагьил Лаэртлущал гуж къаянссар.

Алттакъалангу* бур ганал хъирив най,

Мукъухьхьун аьдлулул* кьуват булайсса

Буттахъал аьдатру хъамара риртун,

Дайдирхьусса кунна дахьра дуниял.

«Лаэрт паччахIри, – тIий, – ва увчIуссар», – тIий,

Леххаву тIий, мазру, кару ва кьяпри

Ттуруллайн бияннин ссукIа личлай бур.

«Лаэрт паччахIри, – чай, – ва увчIинну», – чай.

ПаччахIбика

Ххаришиву ххал ба ичIунмай хIал тIун!

Даннал шярал ккаччив, яри махъунмай!

ПаччахI

Нузру гъаргъунни.

 

Уххай Лаэрт, ганал хъирив ца кIапIал данналгу.

 

Лаэрт

Ци уври ва паччахI? – Зу гийх бацIира.

Дан

Юх, жугу бухханну.

Лаэрт

                                           Зу гьарча ччива.

Дан

Хъинни.

Лаэрт

           Зун барчаллагь, хьулу ябара. –

УчIи акъа паччахI, зана а ттул ппу!

ПаччахIбика

Гьалак машара, дус.

Лаэрт

                                           Агар ттул оьттув

Гьалак къабуккайсса ца кIунтI лякъирча,

Зунарай карчI чара ттуйн, чув къакуну,

Ттул буттайн кьякьлухун ивхьума чара,

Бунагь бакъа ниттийн лурзу учара.

ПаччахI

Ци ливккун бур, Лаэрт, муксса гьалаксса,

Заннайн девтал куна (47), муксса гьаз хьусса. –

Ссавур да, Гертрудай, хъювсул машара.

Ци хIусуд* увкнугу оьсса тахсиркар,

Ганал аьмал байщун байссар гьармудан, –

Буси, Лаэрт, ина ссал гьалак увра? –

Ссавур да, Гертрудай.

Лаэрт

                                           Ци арду ттул ппу?

ПаччахI

ИвкIунни.

ПаччахIбика

                           Так ванай тахсир къавхьуссар.

ПаччахI

Цува цIуххин ити.

Лаэрт

                           Ппу цукун ивкIур?

Щялмахъ къабухIанна цIарал ччуччиннав

Вихшала ва вала*, хъарду ва цIими!

Иман-инсапрайнгу нааьна хьуннав,

На нигьа усарча чил жазалуя*!

Я ялув дуниял, я лув дуниял

Аьркинну дакъар ттун. Ттула буттахлу,

Хьунмур хьувча, куну, кьисас ласунна.

ПаччахI

АцIан ссал анссара?

Лаэрт

                                           Ттулла рухIирайн,

Щаллара дуниял данди дуркнугу,

Думур кашигу гьар.

ПаччахI

                                           Ттул хъинсса Лаэрт,

Вин ппу ивкIусса куц балжи бан ччай бур.

Варч, цукун кIул банна ина тIайламур,

Агар къумарбазнал* чагъарду кунма,

Духхин дурма икIу, дурххума икIу,

Дус, душман къакIулну хIала бакьларча?

Лаэрт

Юх, анжагъ душмантал.

ПаччахI

                                           КIуллив ми царив?

Лаэрт

Хъямала агьанна буттал дустурайн.

Чулданул лелуххул* (48) кунна, на миннан

Ттула оьгу, къюкIгу дулун хIадурда.

ПаччахI

Вана хIакьсса арснан ва яхI бу чувнан

Лайкьсса гъалгъа. Уттир вил аькьлулунгу,

Янин чани кунма, загьир* хьунтIисса

Вил ппу ивчIаврил аьй ттуй дакъашиву,

Навагу бювххуну му за ушиву.

Дан (КьатIату.)

Буххан битира ва!

Лаэрт

                                           Ва ци чялаври?

 

Офелия зана шай.

 

Ня кIирил кьакьаннав! Вай мукьал цIугу

Арийла аьнт хьуну, яру ччуччиннав!

НацIу Офелияй, ттул аьзизсса ссу,

ХъункIултIутIий, ина мукун бувная, –

КIа ссавнийх! – на кьисас ласунна вихлу.

Я ссав! Я Зал! Лажин, чIава душнил ня,

Къужлул оьрму кунна, кьакьан дайссарив?

ТIабиаьтрал ччаву магьирсса дикIай –

Цал цина ххирама тIалав увну ур,

Хъиривссаннун тти ва хъусгу ласлай дур.

Офелия (Балай тIий.)

НуркIлуй сурув бакъая,

                               Ххари, ххари, ххари хьи;

Зумаукулт гьарзая;

                               Барчаллагь вин, къукъухьхьий!

Лаэрт

Ина ттухь, дюълилний кьисас ласи, тIий,

Ттун цIанакулнияр къабюхханссия.

Офелия (Балай тIий.)

Хъирив: «Ди, ди, ди», – уча,

                               Балайлий мукун бурча.

Агь, бакьлакьисса хъинну, укун балайлуцIун бахIирча. Ва щялусса къазахънал цала агъанал душ бавцунни.

Лаэрт

Вай къакрурдаву чIявусса насихIатирттавунияр мяъна ххишала дур.

Офелия

Вана дакIний личIаншиврул някIултIутIи. Лажинни, аьзизма, дакIний бити. Вана кIяла тIутIи, балглай икIаван.

Лаэрт

Авлия шавривагума мяъна ласун бюхълай бур: дакIнийссаннуцIун щугълурдугу бур бавхIуну.

Офелия

Вана гъаран, вана бювчIун, вана чIирунна, вана ттигу ца-кIира. Ванин цамур цIагу дуссар, амма ттун дакIний дакъар. Ина му чIирунна, на кунна къадургьуну, личIинура дугьан аьркинссар.  Вана гулмадаран. На зун чютIигу ларсун бучIан ччай буссиявча,  амма ттул ппу ивкIуну махъ, гай циняв меж диркIун дур. Ганал рухI бигьану дуллуна, тIар.

(Балай тIий).

Ттун тяхъасса Робин ца ххуй изайхха.

Лаэрт

ЦIуцIавугу, дардгу, лухIи чIаенгу

Ххуй дуллай дур ванил ца аьжаивну.

Офелия (Балай тIий.)

                               Га зана къахьунххурав?

                               Га зана къахьунххурав?

                               Махъунай – вих машара –

                               КъаучIайссар ххишала,

                               Махъунай учIайххурав!

                               Ганал чIири чал* хьуну,

                               БакI бур оьру-кьуруну.

                               Гьаттаву ур га шанай,

                               Ци байссар утти зайлай?

                               Алжан булуннав тIунну.

Къанчлийн вихсса цинявгу инсантал, на зуха дуаь дуллалиссара. Зу Заннал ябаннав!

(Лагай.)

Лаэрт

Ккаккайрив? Я Заллу!

ПаччахI

                                           Ургу ттух, Лаэрт,

На вилла дардирахь махъ бусан ити.

Дуссар ттухь мукунсса ихтияр. Ачу,

БатIи циняв вила аькьилсса дустал.

Гайннал бача жула дянивсса бази.

Тахсир буссар чирча ттуй ца хъисвагу,

На ва тах, паччахIлугъ, оьрму – вин ччимур

Гьарца зат дулунна вин бадалданун*.

Агар аьй къадарча ттуй чанссарагу,

Ссавурданий икIан аьркинна ина.

Ялар, дурну цIакьсса кьутIигу ттущал,

Ина кIул бантIисса хIакьмур.

Лаэрт

БикIувча.

Амма ппу ивчIаву, кьюлтIну уччаву,

Къадургьуну ялтту я тур, я байрахъ*,

Аьдатру къадурну, бусрав къабувну –

Ттуйн леххаву тIий дур, Заннайн къабивтун,

Аьдлу-диван ба, тIий, ва дунъяллийва.

ПаччахI

На рязира, лякъин му аьдлу-диван,

Тахсиркарнан таммихI рикIралли бан.

Ачу ттущал архIал. (Лагай.)

 

 

6-мур сахIна*

 

Къалалувусса  къатта.

 

Буххай Гьораций ва къазахъ.

 

Гьораций

Ттущал гъалгъа бан ччай цу ия учав?

Къазахъ

Цавай хьхьиричитал. Вихьхьун булунсса

Чагъаргу бур, тIива.

Гьораций

                                           Буххийча туну.

(Къазахъ лагай.)

Ца Гьамлет личIаннин ва дунияллий

Акъахьунссар ттучIан чагъар гьан банма.

 

Буххай хьхьиричитал.

1-ма хьхьиричи

Ина Заннал яаннав, сэр.

Гьораций

                                           Инавагу.

1-ма хьхьиричи

Цанма ччан бикIарча яангу-тIиссара, сэр. Вана вичIансса чагъар, сэр. Ва тIайла бувккунни Ингилиснавун най ивкIманал, гьай-гьай, ина цува Гьораций ухьурчан.

Гьораций (Ккалай ур).

«Гьораций, ва чагъар бувккуну, вай инсантал паччахIначIан буххан бансса ххуллу лякъи. Вайннахь таначIансса чагъарду буссар. Хьхьирий кIива гьанттавагу хьун бувасса чIумал, жул хъирив къачагътурал жами багьуна. Жуламур жами хIаллихсса бухьувкун, жуйва бияла бакъасса чувшиву дан багьлагьишиву чIалай, жу гьужум барду. Му талатавриву на тайннал жамилийн ххявхра. Микку жамирду цанния ца ябувцунни, навагу навалу тайннал ясирну ливчIунна. Тай хъинну цIими бусса къачагътал лявкъунни. Амма цанна аьркинмур тайннан хъинну ххуйну кIулну дия. Тайннан на цанма ца къуллугъ щаллу бувну ччай бия. Вай паччахIначIанми чагъардугу биян бувну, ттучIан, ажалдануя ливхъун нанима куна, анавар укку. На вихь вичIилухун ина чарийн уккансса хавар бусанна. Вай хъинсса инсантурал ина на усса кIанайн иян антIиссара. Розенкранц ва Гилдерстерн Ингилиснавун найнма буссар. На вихь гайннаятугу бусанна. ЦIуллу аннав! Нагу вила ушиврийн щак бикIан къабюхъайсса, вил Гьамлет». Нани. Биян бувну вай чагъардугу, анавар буккан бур вай гьан бувначIан. (Лагай.)

 

 

 

 

 

 

 

 

7-мур сахIна*

 

Къалалувусса къатта. Буххай паччахI ва Лаэрт.

 

ПаччахI

Тти вил бурж бур ттущал дусшивугу дан,

На навагу марцI ан вила дакIниву.

Винния ккавккунни вил ппу ивкIума,

На навагу ивчIан кьаст хьуну ивкIма.

Лаэрт

Бяст бакъар. Амма ттун ца за къабувчIай.

Цукунни му ивтсса муксса кьаннуннайн,

Адаврайн, инсапрайн ва тIабиаьтрайн

Къарщисса давурттив дуллай унува,

Я аьдлу, я диван цан къабайссарив

Вилла сагълугърагу мюхчан даншиврул?

ПаччахI

КIира савав дуссар, вин къасаннугу,

Ттун агьамсса. Ца га паччахIбиканан,

Ниттин ххирану ур, зумув ссихI куна.

Нарив – цIа дарчагу, бювкъу барчагу –

Ссавний цIуку цила ккуртлуцIун кунма (49),

ТаницIун бавхIуссар оьрмугу, жангу.

ТIайлана ссудрахьхьун га къаулаврил

КIилчинмур сававгу – га укунмасса

Халкьуннан ччисса ур. Цайсса тахсиргу

Халкьуннал, шювшуну цала ччавриву,

Хъинсса гьунар кунма, чIалачIи бувай,

Мурхьирал къяртлуя чару хьун байсса

ХIикматрал щаращул (50) щинал цIил кунма,

Ганай дирхьу махгу мусил дакьинссар.

Ва хIалатрай ганайн риртсса чIатIаракI,

Махъуннай дайщуну, ттуйнна щун най дур.

Лаэрт

Гьаннайсса ивкIусса цIанихсса ппугу

Сакъат хьусса ссугу – ми хъамабитан.

Яр, – тти цIа даврия хайр бакъанугу –

Дунъяллий гукунсса ссу бакъассархха!

Амма буссар кьисас, на му ласунна.

ПаччахI

Хъювсул мауккара, жувагуния

Мукссава авлия хьуну бакъару,

НигьачIаву ваксса мардимазанну

Жува чIирттараха бугьлай дунура,

Му сан къадан. Вил ппу ттун ххирассия,

Жунма жувагуру лапва ххирасса.

Тти, умуд бур, винма гьарза бувчIинссар.

 

Уххай чапар чагъарданущал.

 

Гьу, ци бур?

Чапар

                           Чагъарду, принцнал гьан бувсса,

Ца вин, ттул паччахI, ца паччахIбиканан.

ПаччахI

Гьамлетлул чагъарду? Цу лавсун увкIри?

Чапар

Вай хьхьиричитурахь бия, тIар, паччахI,

Ттун гай къаккавккунни. Вай цивппа ттухьхьун,

Биян ба, увкуну, Клавдийл буллунни.

ПаччахI

Ина, Лаэрт, ацIу.

(Чапарнахь.)

                           Булача, насу.

(Чапар лагай).

(Ккалай ур).

«Бюхттулма ва кьуват бума! КIулша, на чурххай зат дакъа вила  паччахIлугърай ликкан увну ушиву. Гьунттий на вихь тавакъю бан ччай ура, ттухьхьун вила паччахIсса яруннал хьхьичI ацIан рухсат була, тIий. Яла, виятугу рязишин ларсун мукьах, ттуща бюхъанссар вихь бусан, нава вакссава хаварсизну ва аьжаивну зана шаврил тагьар цукун дагьссарив. Гьамлет».

Ва цирвав? Цинявппа зана хьуссарвав?

Ягу ва щялмахърив на хъяврин ансса?

Лаэрт

ХатI щиллив бувчIайрив?

ПаччахI

                                           ХатI Гьамлетлул бур.

«Навалу ура», тIар, «чурххай зат дакъа».

Вин цичIав бувчIайрив?

Лаэрт

                                           За бувчIлай бакъар.

Ухьхьувча. Ттущава иттахбищулун:

«Ва вил тIулли», – куну, учин бюхъаврил

Ва ттул къумасса дакI гъели дуллай дур.

ПаччахI

Мукун буния махъ, гьакссагу хъинни.

Ххуйну бачинтIиссар иш туну, Лаэрт.

На вихь бусаванна, ци иш бантIиссарив.

Лаэрт

Рязира, ттул паччахI, аммарив ина

Жу дакьил буллансса кьаст мадувара.

ПаччахI

Ци дакьил баврия гъалгъа тIий урар?

ЦIана, цала ххуллу бяличIан бувну,

Зана хьуния махъ, га чун гьантIиссар?

Цамур пикри балглай ура бакIраву.

Цавай гьунарду га буллали анна,

Бала буцин ансса цала бакIрачIан,

Агьалинан хъисгу щак къабагьансса.

ХIатта ниттингума ххан бикIантIиссар

Му ганал бакIрачIан бувкIсса кьадарну.

Лаэрт

На зущал уссара. Му кьадарданул

Валадшиву* дангу на рязиссара.

ПаччахI

Мукунна навагу пикри буллайсса.

Ина шава акъа ивкIсса чIумалва,

Принц Гьамлетлул чIарав вил гьунардая

ЦIарду дуллай бивкIсса дакIний бур. Амма

Га дакI мяшну личIан уван бюхъансса

Так ца гьунар хьуна.

Лаэрт

                                           Ци гьунар бияр?

ПаччахI

Мунийн, ттухь цIуххирча, учин бучIия,

Жагьилшиврий дирхьу накьич увкуну.

Агьилнай къундузру, ссакьаллат дакьай.

Ца ппурттуву сайки кIива зурул хьхьичI

Ца паранг* уссия жучIана увкIун.

Парангнащал иллан ттун ттунма багьссар,

Бурттигьалт бакъассар тайнначIан бивсса.

Аммарив та ия хIакьсса ссихIирчи.

Ца-цавай хIавзарду* буллан икIайва,

Бидаврал кIиллуцIун лавчIсса хханссия.

Ттущара бакIраву ляхъан дан шайсса

Паргалшивурттаяр* цалми ялттуя.

Лаэрт

АцIула, му паранг* ия чав?

ПаччахI

                                                          Паранг.

Лаэрт

Му Ламондри ивкIсса.

ПаччахI

                                           Муна му цува.

Лаэрт

Ттун му хъинну кIулли, мяйжанну мунайн

Цила хIакьсса маржан* учин бучIиссар.

ПаччахI

Хъинну кIулну ияв инагу танан.

Мукун гужну ия цIа дуллай вия,

Вил турдай уккаврил магьиршиврия,

Хасну рапиралий. Акъассар, тIива,

Вищал рапиралий лаяйсса инсан,

Цал биюлтрал ина я бахIай, чайва,

Я вийн, гьужум бувну, ххяххан къабюхълай,

Я ина айщун ан тивтал къалаллай.

Мукун личIан увна Гьамлет дакI мяшну

Муна ми мукъурттил, вищал цувагу

Турдай уккан хьурдай, цимилгу куна.

ХIасил, мунийн бувну…

Лаэрт

                                           Мунийн бувну ци?

ПаччахI

Лаэрт, мяйжаннугу вин га вила ппу

Муксса ххирассияв, юхссагу ина

Пашман мишан дуллай, му лажиндарайх

РухI дакъасса нетIа ларххун-яв усса?

Лаэрт

Му ци суаллияр?

ПаччахI

                           Юх, ттул бяст бакъар –

Вин ппу ххирассия. Так ттун кIуллихха,

Ччаврил ялувгурхха ЧIун ялурзусса.

Гьасса дуссар мунил барашиннарду.

Гьай, Лаэрт, цикссагу ччаврил ламарду

Лещан бувссар ЧIумул. Ца бурса буссар

Эшкьилул цIараву, лампа тIурчагу,

Га лама кьюлтIницIух лещан буллайсса.

Мува мури шайсса неъматращалгу:

Буч хъанай, ганз лаглай, майлул татавай,

Неъматру ххишаврил цуппа бивчIайссар.

Ччимур бан аьркинссар, жунма ччай буна.

Бахчурду гьарзассар «чча» хIурхIа бансса,

Мазругу, каругу, сантругу кунна.

«Аьркинни»-мур буссар, куртIсса ссихI кунма,

Ци цIурхьхьу тIурчагу, чурх цIухьун буллай.

Тти зана хьуннуча цIуцIимур кIанайн.

УвкIссия тIар Гьамлет, ссайнурар ина

Буттал арс ушиву ккаккан бантIисса?

Лаэрт

Хьуна акьирчагу килисалуву,

Га уний ихханна га кьакьарттуха.

ПаччахI

Кьисасран къадагъа дан къабюхъайссар,

Цин я кIану, я чIун хIарам къадайссар.

Вингу, Лаэрт, шивах ацIарча хъинни.

Ина шикку усса принцнан баянссар.

Жу цIарду дулланну вил гьунардая,

ЦIай бутлай парангнал* вия кумунийн.

Бяст буллали банну жу дянив дихьлай.

Ганан, пайханмарсса хIилларду дакъун,

Пикри къахьунтIиссар ярагърах урган.

Вища язи дугьан хьунтIиссар микку

Турдаву даелмур. Щи – кьисас ласи.

Лаэрт

Гьаксса хъинни. ТтучIа ттулламур турлийх

Дуккансса зат дуссар. На му ларсъссия

Ца гьансанчинаща*. Ца гуж цил буссар,

Дахьра ххарци дарча му дурксса чIиллул,

Ци дарувсса урттул малхIан барчагу,

Инсан гьич ххассал ан къабюхъантIиссар.

Му загьру букканна турлил тиялийх*.

Анжагъ дахчирчагу танал базулийн,

Алустти* ивкIуссар.

ПаччахI

                                           Му балжи банну,

Ци чIумал ва цукун ци бантIиссарив.

Къабювхъуссия тIар щаллу бан му иш,

Сант къадагьну ягу ашкара хьуну.

Ци банну? Аьркинни махъун бивхьусса

Ца макру цамургу жучIава бикIан.

Пикри банна ацIу!.. Гьала лякъавча.

Нагу, зуцIун хъанай, дянив дихьланна.

Гала-гала!

Га яла зу кIири бивчусса чIумал –

Инама ххяхлаху мукун хьуншиврул –

Ганал була чайхту, бириян бансса

Кьуру на буцIинна, ссипI учавривун,

Турлил къаутарча, уний ивчIансса.

ЛазилакьинтIиссар… Да ва ци чIури?

 

Буххай паччахIбика.

 

Гьа, паччахIбика?

ПаччхаIщар

Ца балаллул хъирив цамур бурхха най.

Вил ссу Офелия бювкьунни, Лаэрт.

Лаэрт

Бювкьунни? Чув? Цукун? Гьич бюкъахъайссар.

ПаччахIбика

ЧIапIивгу бивхьуну щинал дагьанттуйх,

Ххявхсса щавщи буссар неххал зуманив.

Га гиккун лавгун бур, аьжаивссара

Чарсригу щарщуну. Гайннуй дия, тIар,

Гулмадаран, улчча, мечI, ятIултIутIи –

ХIухчалтрал оьккисса цIа чайхха ганийн.

Гай чарсри мурхьирай дахIлай бунува,

Багьну бур, лавмартсса къяртта кIигъаргъун,

АьтIи аьтарттувун чарсращал архIал.

Янналул бувгьуну, бюкьан къабитлай,

Ливксса балаллуя хъис хавар бакъа

Балайгу тIий, щинал изажа* кунма,

Бия, тIар, га бакIрай, ялувва гьузуй.

Лахъилагайссияв му хIалданий га?

Янна атил хьувкун, бювкьухьунссия.

Лаэрт

Мукун бювкьухьунссар.

ПаччахI

                                           Бювкьунни мискин.

Лаэрт

Офелияй, вичIа диялсса щин дур,

На макь къаруртIнагу. Амма ци банссар,

Начлияр тIабиаьт ялтту дуклай дур.

Чурххава дуклаки хъамишивур макь.

Барчаллагь, ттул паччахI. Мукьал бугъ уллай,

ЯхI бувсса махъ учин бюхълай акъар.  (Лагай.)

ПаччахI

Танал хъирив гьанну, бачу, Гертрудай.

Муксса захIмат бав на та паракьат ан!

Утти цIуницIакул гьалак укканссар.

Бачу, хъирив гьанну. (Лагай.)

 

 

 

 

 

V-мур пардав

 

1-мур сахIна*

 

ХIатталу.

 

Буххай кIия гьавдукку кулунгирттащал ва чIатIращал.

 

1-ма гьавдукку

АцIула да, ва душ ххачпараснал аьдатрай буччаву дурусъсса даву хъанахъиссарив? Ванинния хушрай алжаннул неъматру канан кьаст хьуну дур.

2-ма гьавдукку

На вихь дурусъссар тIий ура. Мунийн бувну, акъавцIуну, ванин гьав дуклаку. ИследуватIилнал, ххалгу бувну, ххачпараснал аьдатрай буччара, куну бур.

1-ма гьавдукку

Вар, му цукунни шайсса, ва ххассал хьун хIарачат буллай бивкIсса тагьардагу дакъанна?

2-ма гьавдукку

Тагьаргу ляркъуну, хIукму бувну бур.

1-ма гьавдукку

Ххассал хъананшиврул ххяхлахима икIан аьркинни. Мунивурхха эцIавагу* бусса. Уссия тIар, масалаки, на щинавун оькьан кьасттирай. Му аьмал бушиву аьлттусса за бур. Гьарца аьмал шамма бутIуя сакин хьуну буссар. Цалчинмур – даву дуллан, кIилчинмур – щаллу дуллан, шамилчинмур – бакIрайн дуккан дан. Мунийн бувну, иследуватIинна, га кьасттан бювкьуну бур.

2-ма гьавдукку

Ургукьай да, гьавдукку-апанни…

1-ма гьавдукку

ВичIи дишала. Вайнна щин. Вана шикку инсан. Хъинни, икIувча. Лавгун шичча тиккунай, инсан неххавун ххявхссия тIар. Ччарчагу, къаччарчагу га цува лавгун ур, гьа! БувчIайриввар? Агардаки гай щин ганачIан дуркIун, га оькьан уллай духьурча, га цува оькьаву дакъар. Муниян бувну, иследуватIинна, хъанахъиссар: цува ивчIаврил аьй цайра дакъама, цала оьрму кутIа бувма акъар.

2-ма гьавдукку

Мурив му закIун?

1-ма гьавдукку

Гьаманки, муна мури угаловнай закIун.

2-ма гьавдукку

ТIайламур бусавив? Агана ва кьакьрал душ къабивкIссания, диндалул аьдатрайн къабуччинтIиссия.

1-ма гьавдукку

Гьа-а-а-гьак. Муниллихха ттукку лиллалисса. Туршаманахь* ивчIангу, аьс хьунгу ххишала ихтияр дур, жухьра, Эсал агьулданухь, тIурча, му ихтияр дакъар. – Гьула, му кулунг дулала. Бакъассар цимирдалтал* багъманчинаяр, аьрщидиххултраяр ва гьавдуккултраяр кьинилул хьхьичIунсса. Вайри Адамлул сянатрай оьрму бутлатими.

2-ма гьавдукку

Адам цумучу* уххивав?

1-ма гьавдукку

Гари хьхьичIва-хьхьичI ярагъ кIунттил бувгьума.

2-ма гьавдукку

КьаикIу, ганачIа ярагъ чув бивкIссарар, га кIачIанурхха занай ивкIсса.

1-ма гьавдукку

Да ина цурарч? Зал акъасса путпарасвагу акъарав? Вин луттирай чивчумур цукун бувчIуну бурив къакIулли. Луттирай тIий бур: «Адам дихлай ивкIссар». Вар, ярагъ бакъа га ссах дихлай икIантIиссия? На вихьхьун ца суал цамургу булунна. Дурус дакъасса жаваб дулурча, вин тавба дан багьантIиссар (51).

2-ма гьавдукку

Бачин ба.

1-ма гьавдукку

Щилли чарил устарнаяр, жамибувуяр ва тIаннул усттарнаяр цIакьсса даву дайсса?

2-ма гьавдукку

Аьс-ай-ттарцIрищул. Аьс-ай-ттурцIал оьрму аьсбуминнал оьрмулияр лахъиссар.

1-ма гьавдукку

КIа заннайн, му гужсса жаваб дур. Аьс-ай ттарцI бучIир. Амма мунил дучIишиву бучIибакъултранни дучIисса. Аьс-ай-ттарцI килисалуяр цIакьссар, тIисса вил жавабгу дур дучIи дакъасса. Мунияту, иследуватIинна, аьс-ай-ттурцIай зурчIай тIутIи айма ура ина. БакIрая байбишиннуча, утти ина ттухь цIусса.

2-ма гьавдукку

Щилли чарил усттарнаяр, жамибувуяр ва тIаннул усттарнаяр цIакьсса даву дайсса?

1-ма гьавдукку

Ачу, туну, буси.

2-ма гьавдукку

Бугу-бусанна.

1-ма гьавдукку

Буси туну.

2-ма гьавдукку

Пуй! Ай, инай гьай. Къашай.

 

Буххай Гьамлет ва Гьораций. Тийнмайну бацIай.

 

1-ма гьавдукку

Нярайн гуж мабутларда, чIурхIа ттуккуйх ттархь ришлай, га анавар буккан бан къашайссарча. Цамур чIумал ва суал булурча, гьавдуккур уча. Ганал дурсса къатри кьиямасса кьининийн личIайссар. Тти бикIассарча, улу ЯхIъяначIату ца шуша аьракьилул ларсун ухьхьу.

(2-ма гьавдукку лагай.)

(Аьрщигу дихлай, балай тIий.)

Агь, ттун жагьил заманнай

Душру лап ххирассия,

Ччаврин бакъа ссанчIав гай

Ссан аьркинссар, чайссия.

Гьамлет

Лажинни, ганан гьав дуклакийни, балай тIун къабучIишиву асарвагу къахъананиссарив?

Гьораций

Аьдат хьуну, ганан га, укуннасса даву кунна, чIалай дур.

Гьамлет

Диярч. Зузи къадай канинни асар хъанан бикIайсса.

1-ма гьавдукку (Балай тIий.)

                               Аммарив ттулла шиннал

                               Дарцунни ми ххуй чIунну.

                               Увцунна – тти ци чинна? –

                               Чунниввагу къакIулну.

(ПалцI бай бакI.)

Гьамлет

Ва бакIраву ца заманнай маз бивкIссар. Ца заманнай ванил залуннан балай учин кIулну бивкIссар. Ва бижнал тIурча ва, цалчин инсан ивкIусса Каиннул (41) экьикъаличинну, палцI бувну кьабивтунни. ЦIана ва ттуккул экьиливчусса бакI, кIа Раппийсса Заллу хъяврин ишинна, тIий ивкIсса политикнал бакI бикIангу бюхъайссар. Ци чарар?

Гьораций

Бюхъай, принц.

Гьамлет

ПаччахIнал маслихIатчинал. Ганал учайсса бивкIссар: «Ивзрав, ттул аьзизсса паччахI! Цукун шанай ивкIра ина, ттул рахIму-цIими бусса паччахI?» Ванайн чайсса бивкIссар лорд Цуссарив Цурив. Бюхъайссар ва лорд Цуссарив Цурив гама лорд Пулан-Пусттаннахь ганал чаяту цIарду дуллай ивкIун икIан, ганал га цанма пишкаш банхьуви,  тIисса мурадрай. КъатIайлариввав?

Гьораций

ТIайлар, принц.

Гьамлет

Гьаманки. ЦIана тIурча ва уссар, ххинчулливгу дакъа дурну. КьакIи-биканачIа, килисалул къаралчинал кулунггу дур ванал бакIрал кьалакьуйн кьутIа тIий. Вана тамашасса лаялуншиву, так хIисав хьунсса гьунар жучIава бухьурча! Яла цу-унугу арчимайнттай укланшиврулъявав вай ттурчIардий аякьа дуллан аьркинсса! Ва пикрилул ттулми ттаркIру цIурхьа тIутIи дуллай дур.

1-ма гьавдукку (Балай тIий.)

Вана – кулунг ва чIатIа

Путалун кIанай – сурув.

Кьамул антIиссар гьаттал

УвкIсса гьар хъамаличув.

(ПалцI бувну, цамургу бакI бутай).

Гьамлет

Вана ца уттигу. Бюхъайхха ва ца кьануннучинал няракъатта бикIангу? Чув бур утти ванал макрурду ва аьмаллу, ванал хIисав-санну, ванал суллу-суаллу ва аьрза-карзарду? Циванни тти ванал та мяърипатдакъухьхьун цайхра бил ришлан ихтияр дуллусса ва цува кьюкьин аврихлу, таммихI ба, тIун къашайсса? Гьм. Бюхъайхха ва къучагъ ца заманнай хъунисса мулкру машанласу ивкIун икIангу, гилаврду* дишавай, кьутIирду давай, кьабзарду* чичавай, кIилийнусса бигарду бакIрайн ласавай ва яла пайдалун дулавай ивкIсса. Лажинни, ванал вай кьутIирду ва пайдарду* анжагъ цала мулкиидарсса бакI аьрщарал буцIин баншиврул-яв аьркинну диркIсса? Лажинни, цаягу – вай кIиярхха бикIайсса – кьутIилул увкумур тасттикь бан мукъул лув ацIансса чув къалякъинтIиссарив, ванал гай кIива заминдалул чагъарданияр (52) я лахъиннай, я уттайннай хъунна дакъасса ва ца аьрщи дакъа цаймигу мулкру лавсун бивкIшиву тасттикь бансса? Ва чIивисса къуршилувун (53) ванал цала чивчуцири кьабзардугума* къагьанссархха, цанма тIурча ва гьахьуну бур.

Гьораций

Дурусну гьахьуну бур.

Гьамлет

Пергамент куйлссаннуя бакъарив байсса?

Гьораций

Кьунклулссаннуяр, принц.

Гьамлет

Муний чивчумунийн вих шайми цивппа бур куннигу, кьункригу. На та виричунащал ихтилат баннача. – Ва щил гьаври, аьзизма?

1-ма гьавдукку

Ттулли, сэр.

Кьамул антIиссар гьаттал

УвкIсса гьар хъамаличув.

Гьамлет

Ттул пикрилийгу, вил духьунссар, цанчирча вил щялушиву чIалай дур (54).

1-ма гьавдукку

Вилмур щялушиву чIалай дакъар, сэр. Мунияту ва вил дакъар. Ттула хIакъираву тIурча, ттуллагу щялушиву дакъассар, амма шивалу ттулли.

Гьамлет

Вил шялушиву чIалай дур, цанчирча ина шивугу авцIуну, виллар тIий ура. Ва авцIуманал дакъархха, ва шиву ишайманалли. Мунияту вил щялушиву чIалай дур.

1-ма гьавдукку

Сагъманалли щялушиву дикIайсса, мунияту ттул щялушиву къачIалантIиссар, вил щялу шайхту. Ттул щялушивугу вийх дуккантIиссар.

Гьамлет

Цума адиминан дурксса гьаври ва?

1-ма гьавдукку

ЦукунчIавссагу адиминан дакъар.

Гьамлет

Цумур хъамитайпалунни туну?

1-ма гьавдукку

ЦичIав хъамитайпалунгу дакъар?

Гьамлет

Цур шиву ишинтIима?

1-ма гьавдукку

Шиву бишинтIимур хьхьичIва хъамитайпая, утти цил рухI Заннал рахIат диву бивкIуссар.

Гьамлет

Гьарца за кIанийн бувтун бусай ва угърашнал! Мугъаятну махъру язи къабугьларча, ванал мукъурттил кIимяънардал ивчIан анссар. КIа Заннайн, Гьораций, вай махъсса шиннардий ттун ва за хIисав хьунни: гьарца каснан мукун бурхха бусан лавхьхьуну, алттакъалангума* цумучунал* никъурттай ччанну бизлай, кьуртти цIуцIи буллай бур. – Вил цуксса хIалли гьавдукку хьуну?

1-ма гьавдукку

Жула паччахI Гьамлетлул Фортинбрас ух увния шийнмай цими гьантта лавгун бурив, муксса хIаллив.

Гьамлет

Та ци чIумал ух увссар?

1-ма гьавдукку

Винма къакIуллив? Ччима авлияналгума бусанссархха. Му иш хьуссар, ва уттигъанну авлия хьуну, Ингилиснавун гьан увсса жагьилма Гьамлет увсса шинал (55).

Гьамлет

Вагь! Му Ингилиснавун циванни гьан увсса?

1-ма гьавдукку

Дюълил акъа хьуну тIий, дюълил шайрив ккаккан. Къахьурчагу, кIийх бигьассар.

Гьамлет

Цукун?

1-ма гьавдукку

Ванал дюълил акъашиву кIийх хIисав къахьун тIиссар, кIийх циняв укунсса буссар.

Гьамлет

Му цукунни авлия хьусса?

1-ма гьавдукку

Лап аьжаивну.

Гьамлет

Цукун аьжаивну?

1-ма гьавдукку

Аькьлулул аьжаив хьуну?

Гьамлет

Ссал ялув?

1-ма гьавдукку

Шиккува, Даниянал ялув. На жагьилния шийнийва гьаврду дуклай уссара. Щаллу ккурккисса зувира шинни.

Гьамлет

Инсан гьаттаву аьяннин цуксса хIал шайссар?

1-ма гьавдукку

ИвчIаннина аьвсса акъахьурча – миксса дикIайхха сагъну дунурара аьрсса нурчIив, дуччавугума духIан къашайсса! – ми ца мяйра, хIатта урчIра шинайгума личIайссар. ЯтIуллубуву урчIра шинайгу личIайссар ссихI дакъа.

Гьамлет

Му гайминнаяр лахъилагайсса цукунни?

1-ма гьавдукку

Ганал бурчу цуппагу, сэр, сянатрал аьраврил бувну, шин итакъадакьлакьи хьуну бикIайссар. Шинни жаназалул яла оьма душман. Вана уттигу бакI. Ва бакIрал гьаттаву дурссар кьуния шанна шин.

Гьамлет

Му щил бакIри?

1-ма гьавдукку

Ца ккаччил тайпалул дядаланнал. Щил бухьунссар, вила пикрилий?

Гьамлет

Щил учинссариввагу къакIулли.

1-ма гьавдукку

Ца кьявдалул угьивул. Ца хасмуш икIайссия. Цал ванал ттул бакIрайх яларай чяхирданул шюша руртIуссар. Вана вари ванал бакI, сэр. Ва Йориклул бакIри, паччахIнал хъярччинал.

Гьамлет

Вана ва?

1-ма гьавдукку

Цуппа муна му.

Гьамлет

Ккаккан бала ттун. (Гьаз бай бакI.) Агь, вил къаттай, мискин Йорик! Ва ттун кIулссия, Гьораций. Ванал хъярчирдал хIат-хIисав дан къашайссия, ляличIисса ляхъантручи икIайссия. На ца азаралийла ванал бянив буртти ивкIссара, цIана на му пикрилулгума агъ-магъ уллай ура. Шикку на цикссагу ппайрду кусса мурччив дикIайссия. – Чув бур тти вил урми? Вил увинтру? Вил балайрду? Ссупралух буцири ар-ар тIутIи байсса хъярчру? Вилла хIимпIирай хъянссарагу зат лирчIун дакъар. ЛунттубакI зурчIай тIий бурив? Улу цумур -бунугу ца биканал къатлувун, кIиссаксса къат дугъаннарал дурккун дурахха, инагура ттуйн дуккантIисса уча; бувну мукунсса хъярч хъяхъи бува, – Гьораций, лажинни, ца за цIуххиннача, бусила?

Гьораций

Ци бусави?

Гьамлет

Вил ци пикри бурар, Александргу аьрщараву укуна хьуну уссарив?

Гьораций

Дурусну мува куццуйн увккун уссар.

Гьамлет

Кьанкьгу укуннасса дуссарив? Оьф! (Щяв бишай бакI.)

Гьораций

Гьаман, муна мура куццуйсса, ттул принц.

Гьамлет

Ургуяр, жува ссайн буккан буллай бурув, Гьораций! Цири жухунна дахчин бюхъайсса Александрдул луххан ккавкмур ххал бигьин, бакIрая байбивхьуну, махъва-махъгу кьаллуккутIру дащан ишла баннин?

Гьораций

Му лапва мюрш бикIаву хьунссия.

Гьамлет

Хъисгу къахьунссия. Му хьунссия хьун бюхъаймур хъис баччан къабувну, хъирив лаллалаву. Масала, учиннуча: Александрдуя лах хьуссия тIар, луххая – аьрщи, аьрщарая дай пяп. Бюхъайхха га пяп хIанттил кьаллуйсса ккутIру дащан дугъангу?

           ПаччахIнал аьв хханххирал

           Бущирча къатлул чIира?

           Дунъял зурзутIидуву

           Хьуссар чIираккутIуву.

Ява, шийнай хьу, паччахI най урча!

 

Буххай кашиш ва кумагчитал, Лаэрт ва цаймигу Офелиял нурчIи

ларсун наними, паччахI, паччахIбика ва чIалъаьлувучалт*

.

Тана паччахIбикагу, чIалъаьлул агьлугу. Аьдатрай най бакъар. Аман, цу урвав? Цанма цала бувма учлай бухьунссар. Цу-унугу, хъуни къатрал инсан ур. Архния бурганну.

(Тийнмай шай кIиягу.)

Лаэрт

Тти ци аьдат дайссар?

Гьамлет

Вагу Лаэрт  ур. Лап лайкьсса жагьилли. Ттигу бурганну.

Лаэрт

Ци аьдат дайссарар?

1-ма кашиш

Бувссар бан бучIимур, ххишалагума.

Ва бивкIусса тагьар хъинну цIансса дур.

ХIукму цахьми хIала къабувхссания,

Чак-дуаьлул кIанай чартту бишлайя

Буччин багьантIиссар (56). ЦIана тIурчарив,

Ванил жаназалий тIутIивгу хьунни,

Зангругу рирщунни килисардая.

Лаэрт

Тти ххишала туну зуща бан шайсса

Ца за бакъассарив?

1-ма кашиш

                                           БучIимур бувссар.

Ванил гьаттал ялув реквием (57) чирча,

Мубараксса аьдат нажас хьунтIиссар.

Лаэрт

Гьаттаву бишара тти ванил къурши.

Ва бунагь бакъасса пакьирнал гьаттай

Банавшарду хьуннав! Чалухъсса* кашиш

Инара ккухIлахIу аькьува, ттул ссийн

МалаиктурачIа кIану бантIиссар.

Гьамлет

Вагь, ци? Офелия?

ПаччахIбика (ТIутIив дичлай.)

НацIунан – нацIумур. ХIалал битивуй,

Буцинна чайссия ттула Гьамлетлун,

Бутанна чайссия пардавлух шану,

Тти бишин багьунна лухIи гьаттаву.

Лаэрт

Шамийла зувира чарттал лачIуннав

Ина му бюхттулсса аькьлуцIа хьун

Савав хьунайн! БацIи, аьрщи дичиннин,

Цал ттигу хъямала агьан ччай бурча.

(Гьаттавун тIанкI учай.)

Тти уччара сагъма бивкIумунищал.

Тти ва кьасса кIанай зунтту бувара,

Оссалул (58) някIсса бакI лагьну чIалансса.

Гьамлет (ХьхьичIун увккун.)

Цумару вакссава аьсивну аьтIий,

Цала къумашиву чих дачIлачIисса?

Тамашалий бихьлай ссавнийсса цIуртти,

Вакссава кьурчIину зума тIутIисса?

На Данчу Гьамлетра (59).

(Гьаттавун ххяххай.)

Лаэрт

                                           Бат хьу! Пуй, нажас!

(ГанацIун лачIай.)

Гьамлет

Къаххуйсса бур ина тIутIисса зума.

Тавакъюри, дукьа кьакьарттуя ка.

Ттунгу ссибизайссар. Гьарза къабуллай,

Мугъаятну икIу. Кару арх дува!

ПаччахI

ЛачIи бара!

ПаччахIбика

                           Гьамлет! Гьамлет!

Циняв

                                                          Да, чиваркI!

Гьораций

Хъювсул мауккара, ттул аьзизсса принц.

(ЧIалъаьлувучалтрал* гай личIи бай, гай буккай гьаттава.)

Гьамлет

На хIадурссарахха, бяят бан багьарча,

Зумув ссихI буссаксса, я липI тIиссаксса,

Ччитари.

ПаччахIбика

Я ттул арс, ци бястра ина тIутIисса?

Гьамлет

Ттун га ххирассия; мукьцIалазара

Уссу цачIун хьийча, амма цал ччаву

Гьич къалаянтIиссар ттул эшкьилущал.

Ина ванин бувсса цир бусса?

ПаччахI

Лаэрт, ва авлиярихха.

ПаччахIбика

                                           Заннаху, ити.

Гьамлет

Ци бан хIадурссара, ккаккан бува ттун.

Ккаши бухIлан? Талан? Агьи тIий, аьтIун?

Ссирка хIачIан? Ягу крокодил букан?

Ттущагу хьунссархха. Бяв-бяв тIун увкIрав?

Ягу ца ттул оьван гьаттавун ххяхлан?

Сагънува учча, тIун? Ттущагу хьунссар.

Ина, зунттурду тIий, вартIру бувсунни,

Миллион дугьай хъу дихлай, жул ялув

Бюхттува-бюхттулсса зунтту бувача,

Цил бакI ссавнийн щуну, Бургъил ччуччинсса,

Цил чIарав Оссагу (58) чунтIну чIалансса (60)!

Мукссава оьрчIи бан ччай бухьурча вин,

Ттущагу хьунссархха.

ПаччахIбика

                                           Ва къакру тIий ур.

Укун хIал бияву къуртал шавривун,

Паракьат хьунтIиссар къукъухьхьи куна.

Гьамлет

Мукссава душманну цан ура, Лаэрт?

Ина муданагу ххирассияв ттун.

Амма махIатталсса ци буссар утти?

Ци хIарачат буллай, хIурмат барчагу,

Къурмяв чай ччитралгу, сайр бай ккаччалгу. (Лагай).

ПаччахI

Лажин, танал чIарах ацIу, Гьораций.

(Гьораций лагай.)

Лаэрт, аьркин бакъар анавар уклан.

Гертрудай, зу принцнах бурувгун бикIи.

Жу кIялабарз бишлай бунува шикку.

Жува кусса куццуй хьунтIиссар гьарзат,

Цалсса ссавур дува, дучIаннин му ссят. (Лагай.)

 

 

2-мур сахIна*

 

Къалалувсса хъун къатта.

 

Буххай Гьамлет ва Гьораций.

 

Гьамлет

Тти му бикIанссарча, ацIула, ттул дус,

Вин га иш хьусса куц дакIний буривкьай?

Гьораций

Хъама битайссарив, ттул принц, дакIний бур.

Гьамлет

Къуркъуллул увгьусса куна, ияв на

Гьич шану къабиллай. Шану ттун бия

Дирхьусса мах кунма. Бутав таваккул. –

Халлилшивукьай цил – гьай, жан, таваккул!

Пикри бакъашиврул ца-ца иширав

КуртIну пикри буллай бувсса хIукмулул

Къабувмургу байхха. Му ялув Заннал

Жула нанижатри* барт дигьлагьисса,

Жува къабайвахьур мунийн биянмур.

Гьораций

Диярч, му тIайлассар.

Гьамлет

Ялун хъачIу бувтун каюталува

Увкра. Ххуллу ласлан ивкIра цIаннавух

ГайнначIан. Лякъав гай цукун бунугу.

Бацавххар гайннахьхьун буллусса чагъар.

Гассят зана хьура ттула къатлувун.

Нигьал хъама ритан дурну мяърипат,

На муксса сивсуну ппив бавхха чагъар.

Буккав ганий бумур, загьла* бухлавгун.

Агь, паччахIра тIисса дучIидакъуй, гьай!

Ингилиснан бикIу ва Даннан бикIу

Хайр-мюнпат бушиврул хIучча-хIуччарду,

Ттуясса зараллал ккаллу, сияхIру

Чирчуну, ахиргу, буюр бур буллай:

Мугьлат бакъа, зума ахъан къаивтун,

РикI къуркъану дикIу, даелну дикIу, –

Ттул дарвач биша, тIий.

Гьораций

                                           Да кьаикIуярч!

Гьамлет

Мажал хьуний, букки, ванача чагъар.

КIул хьуну ччай бурив на яла бувмур?

Гьораций

Бусила, лажинни.

Гьамлет

ХIарамзадатурал дяниву ливчIун,

КъакIулну унагу, га урмилувух*

ХIала уххансса куц, га бусса кIанай

ЦIусса амру чичав ххаллилсса хатIлий (61).

Ца ппурттув, вай жула хъуними куна,

Навагура ивкIсса оьккишиву ххай

Ххуйсса хатI бушиву, му магьиршиву

Хъама ритан дуллай. Аммарив ттун му

Лап хъинну ляркъунни му ишираву.

Чивчумур бусавив?

Гьораций

                                           Гьай-гьай, хъинсса принц.

Гьамлет

Даннал паччахIная ххарисса ссалам

Хьуннав Ингилиснал цIакьсса паччахIнайн,

Ттулагу дакI марцIсса дишаладулуйн!

Жулла дянивусса ара ва икьрал,

Чассагул мурхь кунна, тIутIайх дичиннав!

Ва жула дусшиврул лачIал къалмул къав

Дакьаврил энттурай бахIинсса хьуннав!

Укунсса цаймигу баннав-хьуннаврду

Чичав чагъарданий. – Ялагу чичав,

Ва чагъар буккайхту, ссихI-чIитI къадурккун,

Дуаь дан къабивтун, бакIру личин да

Ттул илчитурал, тIий.

Гьораций

                                           Вин мугьру чая?

Гьамлет

Заннал ка бавкьунни му иширавгу.

Буттал мугьрулия ччянива лавсъсса

Куц буссия ттучIа. Къулбасгу дурну,

Га бивкIсса куццирай багу-бавхьуну,

Мугьругу бивщуну, га бивкIний бишав.

Мичча зана хьура каюталувун.

КIюрххил тIурча, на вийн чивчусса куццуй,

Талатаву хьунни, къачагътал ххявххун.

Гьораций

Розенкранц, Гилдерстерн лавгссарив туну?

Гьамлет

Гайннан лап ччай бия цивппа гьан бувну.

Гайннан ци хьурчагу, ттул дакI цIий дакъар.

Гай цивппа бивкIулух къювуну бия.

КIия кьуват бусса душман талайни,

КIия къаних хьусса кутакрал заллу

ЦIарал турду ришлай биллали чIумал,

Ца бала къабиян хIала къабухлай

Хъинссархха мюрш-кьюршран.

Гьораций

Вана да паччахI!

Гьамлет

Ина ци чаракьай, къачIуннив тти ттун

Танан, ттула нину кьюкьин дурманан,

Ттул ппу ивкIуманан ва паччахI хьунсса

Ттул умудирттал ва ми барт лагаврил

Дянив авцIуманан, навагу ивчIан

Кьаст лархIуну ивкIсса аски душманнан

Лайкьсса жаза* буван ва кьисас ласун?

Нааьна хьунссархха ттуйн ттиния махъ

Жулла тIабиаьтрайн укунсса шатта

Багьнува битарча.

Гьораций

                                           Ингилиснавун

Му хавар биявай бухьунссар, ява.

Гьамлет

Гьай-гьай, чIал къахьунссар. Тти дикIаннагу,

Так «ца!» учинуксса чIун дуссар ттучIа.

Амма хIайп тIий ура, къаччан бикIан бан

Бувккун тIий ттущава нукIу Лаэртлун.

Ттун ттула кьадаргу ганалмуниха

Лахьлай чIалан бикIай. На дакьил хьунна.

Ганал га дардгума къуртI буну дуллай,

Ттун ссибизан бунни.

Гьораций

                                           АцIу! Цу уру?

 

Уххай Озрик.

Озрик

Ххарину зана ивкIун лякъиннав Даниянавун, бюхттулма.

Гьамлет

Икрамращал барчаллагь тIиссара, сэр. – (Лагьну Гьорацийхь.)  Ва зимиз вин кIуллив?